مقدمه
سلیمان الیک که کارشناس برجشته مسائل ایران و مدرس این حوزه و محقق موسسه انرژی دانشکده دولت و امور بین الملل دانشگاه دورهام انگلستان است در مقدمه کتاب می نویسد: ترکیه و ایران، هر دو کشور بزرگ و مهم خاورمیانه هستند. نحوه ارتباط این دو کشور با یکدیگر هم برای منطقه و هم برای کل جهان از اهمیت حیاتی برخوردار است. این کتاب به بررسی روابط دیپلماتیک، امنیتی و انرژی این دو دولت قدرت متوسط از سال۱۹۷۹ پرداخته و تاثیر تحولات مذهبی، سیاسی و اجتماعی بر روابط دوجانبه آنها را تحلیل میکند. همچنین ماهیت روابط ایران و ترکیه در زمینه نظریه روابط قدرت متوسط را بررسي و در ادامه به بحرانهای دیپلماتیک اتفاق افتاده بین ترکیه و ایران از سال ۱۹۷۹ نگاهی میاندازد. نویسنده روابط امنیتی ایران و ترکیه با خاورمیانه گسترده، از جمله جنگ کرد و ترک، جنگ کرد- ایران و جنگ کرد- عرب و تاثیرات آنها بر سیاستهای منطقهای را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
با تاکید بر یک نگاه تطبیقی و مفهومی گسترده، الیک معتقد است روابط سیاسی قدرت متوسط ایران- ترکیه، منعكس كننده ارتباط مستقیم با روابط بین الملل و علایق دیرینه نظریه سیاسی است. موضوع گسترده این کتاب بر اساس تز دکتری است که نویسنده در دانشگاه دورهام انگلستان نوشته و با تدریس در سمینارهای مختلف تحصیلات تکمیلی در مورد سیاست خاورمیانه در دانشگاه نیوکاسل انگلستان و تحقیق در موسسه انرژی دانشگاه دورهام ادامه یافته است. نویسنده نوشتار اصلی این کتاب را عمدتاً از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۱ انجام داده است.
دیباچه
دیباچه این کتاب از سوی انوش احتشامی، كارشناس مسايل خليج فارس و ايران و استاد دانشگاه دورهام انگليس نوشته شده است. او در این دیباچه می نویسد: در چند ماه گذشته، دهها رویداد در خاورمیانه اتفاق افتاده است! حوزه و دامنه سیاست خاورمیانه در حال تغیر است و در این شرایط، روابط بینالمللِ دولتهای خاورمیانه و افریقای شمالی موضوع خیلی مهمی برای تحلیل نيستند. در این محیط به شدت در حال تغییر، به نظر میرسد دو کشور مسلمان، جایگاه بهتری برای تاثیرگذاری و شکلدهی ژئوپولتیک در حال ظهور منطقه دارند و این کشورها، ایران و ترکیه است. در واقع، در مصر پس از مبارک، صحبتهایی مبني بر پیاده سازی یک "مدل ترکیه" برای نیروهای دموکراتیک مصر وجود داشت و غير از آن مسئله ديگري مطرح نيست. در حالی که تهران اعتقاد دارد انقلابهای جدید منطقه - سی دو سال بعد از انقلاب اسلامی در ایران- تایید پیام ضد امپراتوری و اسلامگرای خودش است. کدام یک از این دو کشور در طرح ریزی و به کارگیری قدرت نرم در این خاورمیانه جدید بهتر هستند؟ گفتنش سخت است، اما شکی وجود ندارد که بنا به دلایل گوناگون و از نقطه نظرهاي متفاوت، منافع واقعی آنکارا و تهران در ماهیت در حال تغییر سیاست در خاورمیانه است.
نقش ایران و ترکیه به طور روز افزون در این خاورمیانه جدید مهم خواهد شد، ولی دانش عمیقی از روابط دو جانبه این دو کشور وجود ندارد و روشهای تأثیرگذار نیروهای داخلی و منطقهای بر تعاملات آن دو به طور گسترده مطالعه نشده است. با این وجود، سیاست، امنیت و اقتصاد ممکن است به شکلگیری روابط دو جانبه آن دو کمک کند که دربردارنده مجموعه مهمی از مسائل است. همچنین دریافت آنها از یکدیگر در چند دهه گذشته، مسئله مهمی است. در حال حاضر، آنچه کتاب بسیار خوب دکتر سلیمان الیک فراهم میکند، پاسخهای تحلیلی به طیف گستردهای از سؤالات درباره چگونگی و چرایی تعامل تهران و آنکارا با یکدیگر است. سلیمان الیک به شکل قوی و ماهرانه چارچوبی پایدار برای فهم بهتر این رابطه ارائه کرده است. در این کتاب، توضیح کامل و پویایی از نیروهای تأثیرگذار بر همگرایی اخیر روابط ایران و ترکیه داریم، اما سلیمان خیلی دقیق توجه خواننده را به سمت بسیاری از مسائل و مشکلات جلب میکند که ممکن است به طور بالقوه مشارکت بین آنها را از خط خود خارج کند. در این کتاب جالب، از پیچیدگیهای روابط این دو کشور پرده برداشته شده است که ریشههای تحلیلی عمیقی دارد و ارزیابیها و قضاوتها در مورد آن، احتمالاً زلزله های سیاسی آینده منطقه را تا حد زيادي به خود اختصاص دهد.
ساختار محتوای کتاب
ساختار کتاب شامل سطوح خرد بسیاری از تحلیل رویداد و داراي ۸ بخش است که میتوان هر کدام از بخشها را به طور جداگانه مطالعه کرد. هر بخش یک موضوع را با مسائل مرتبط مورد بحث قرار میدهد که بحثهای فضاهای نظری کلان خاص و تحلیل خرد تجربی را ارائه میکند.
بخش ۱ با عنوان « مبانی روابط ایران و ترکیه: رویکرد جایگزین به سیاست دولت قدرت متوسط»، چارچوب نظری این مطالعه را به عنوان نظریه دولت قدرت متوسط معرفی و بحث میکند و تلاش میکند تا چارچوب نظریِ نظریه دولت قدرت متوسط را از طریق فرضیاتش پیرامون روابط ایران- ترکیه با هدف کمک به رشته گسترده روابط بین الملل تعدیل و اصلاح کند. این بخش باید به عنوان اساس و بنیاد این کتاب در نظر گرفته شود.
بخش ۲ با عنوان « دوره فترت و وقفه: بحرانهای دیپلماتیک ترکیه و ایران » بحرانهای دیپلماتیک بین ترکیه و ایران در طی ۱۹۹۰ را توضیح میدهد و متغیرهای تاثیر گذار را در زمینه مقابله مذهبی و ایدئولوژیک مورد آزمایش قرار ميدهد.
بخش ۳ با عنوان « پندار ترور در روابط ایران و ترکیه» به عامل نظامی، رابطه گروه- دولت و استراتژیهای ضد تروریسم دولتهای قدرت میپردازد تا تاثیرگذاری یکدیگر در سیاستهای منطقهای را خنثی کنند. مطالعه موردی سطح خرد حزب الله ترکیه و کشتارهای سیاسی غیر قابل حل بر پیامدهای حمایت و نخبهگرایی سیاسی در سیاست داخلی ترکیه و اهمیت آن در روابط سطح دوجانیه تاکید خواهد کرد.
در بخش۴ با عنوان «روابط امنیتی پس از جنگ سردِ ایران و ترکیه: احیای جنگ کرد و ترک و الگوهای امنیتی در خاورمیانه»، با تاکید بر اهمیت کمسیون امنیتی بالاتر بین ایران و ترکیه و با توجه به نقش جنگ ترک- کرد رابطه امنیتی ایران و ترکیه را در خاورمیانه توضیح خواهم داد. نویسنده تصویری عینی از میدان جنگی پارتیزانی و دولتهای قدرت متوسط درگیر اختلافات و تضاد و تبیین و توضیح سیستماتیک و منطقهای روابط امنیتی ایران- ترکیه از پایان جنگ سرد ارائه میکند.
بخش ۵ با عنوان « روابط امنیتی پس از جنگ سردِ ایران و ترکیه: از درگیری قومی- مذهبی تا سیستمهای امنیتی جدید در آسیای مرکزی و قفقاز»، نقش ناپایداری قومی در اختلافات منطقهای و تاثیر آن بر سیاستهای ترکیه، ایران و روسیه در منطقه را مورد بحث قرار میدهد. تضاد قومی، پیامدهای شدید بین قدرت کوچکتر و اقلیتهای قومی قوی در قفقاز جنوبی باعث شده است. با این وجود، ناپایداری آسیای مرکزی بر بنیادگرایی اسلامی در دره فرقانا، تاجیکستان و قرقیزستان تاکید داشت. این بخش مشکلات اصلی را در فرآیند دموکراتیزاسیون کشورهای منطقه در سیستم بین المللی بعد از جنگ سرد را ارزیابی میکند.
بخش ۶ با عنوان « روابط انرژی پس از جنگ سرد ایران و ترکیه در مجاورت دریای سیاه و دریای خزر: دلالتهایی برای امنیت انرژی اروپا»، ظرفیت دولتهای قدرت متوسط را در رقابت منطقهای در انرژی و سیاستهای خط لوله را توضیح میدهد. چشمانداز انرژی دریای خزر و اختلاف دریای سیاه تحت حمایت امنیت انرژی اتحادیه اروپا تحلیل خواهد شد. گزینهها و انتخابهای سیاست ترکیه، ایران، روسیه و چین در انتقال انرژی در این بخش بررسی شدند.
بخش ۷ با عنوان « آسیب و پیوند روابط اقتصادی ایران و ترکیه از سال ۱۹۷۹»، روابط اقتصادی ایران- ترکیه در طی سه دهه آخر را در یک بافت و زمینه مذهبی با اشاره به توافق گاز طبیعی ایران- ترکیه و مذاکرات مداوم در مورد میدان گازی پارس جنوبی توضیح میدهد.
در نهایت، بخش ۸ با عنوان « ظرفیتهای دولت قدرت متوسط: بیان چارچوب نظری» با مطرح کردن بحثهای کلی با هم، ظرفیت دولتهای قدرت متوسط را توضیح میدهد و نتایج آزمایش نوع تعدیل یافته نظریه دولت قدرت متوسط را رائه میکند. در انجام چنین امری، این مطالعه نشان میدهد نوع تعدیل یافته نظریه دولت قدرت متوسط، قدرت تبیینی موثر در تعیین و بررسی ماهیت و ابعاد رابطه بینالمللی ایران و ترکیه دارد.
دیدگاه مترجم
عنوان این کتاب فراتر از آن چیزی است که دکتر سلیمان الیک وعده آن را داده است. قطع نظر از همپوشانی نظری، پرداختن به مطالعه موردی روابط ایران و ترکیه، مطالعه مهم و ارزشمند است و با توجه به جنبش بیداری اسلامی در منطقه و تحولات جدید و شکلگیری بحران در سوریه و تفاوت نگرش ایران و ترکیه نسبت به این مسئله، تحلیل الیک از ظرفیتهای بین دو کشور و پیشبینی مشکلات در روابط ایران و ترکیه در این کتاب، بسیار موضوعی و به موقع است و اهمیت این کتاب را دو چندان میکند زیرا توضیح واقع بینانه و قابل فهمی از روابط دیپلماتیک، امنیتی و انرژی بیش از سی سال ایران و ترکیه را ارائه می کند و در انجام این کار، اهمیت مهم هر دو کشور و روابط آنها با یکدیگر را به چشم انداز گسترده سیاسی منطقهای پیوند میدهد. این کتاب زمانی نوشته شده است که اختلاف چندان محسوسی بین ترکیه و ایران به عنوان قدرتهای منطقهای مشاهده نشده بود، اما ارائه مشکلات موثر بر روابط دو کشور و پیش بینی بروز اختلاف در مسائل و موضوعات مختلف در این کتاب، می تواند برای ادامه روابط ایران و ترکیه در ابعاد مختلف و در سالهای آتی مفید واقع شود.
به این ترتیب، این کتاب برای دانشجویان روابط بین الملل، مطالعات منطقه ای (کشورشناسی)، مطالعات فرهنگی، علاقه مندان به تاریخ دیپلماتیک و محققان بسیاری مفید خواهد بود، نه به خاطر مطالعه موردی روابط ایران و ترکیه، بلکه به دلیل کشف، استفاده و کاربرد دقیق یک مدل نظری در تحلیل است که به شکل علمی در این کتاب ادغام و به خوبی از آن دفاع شده است و نقطه اصلی و کانونی آن را تشکیل داده است و این نکته متمایز این کتاب با کتابهای مشابه در زمینه ارتباط ایران و ترکیه است که تا به حال نگاشته شده است. در حقیقت، این کتاب به تعریف جدیدی از دولتهای قدرت متوسط کمک میکند و نیز محدودیتهای سیاستمداری و کشورداری قدرت متوسط را در سیاست بینالملل مشخص میکند. بنابراین، با توجه به اهداف دوگانه این کتاب، مطالعه آن میتواند علاقه مندان به مسائل نظری و غیر نظری در روابط بین الملل و مطالعات کشوری را راضی کند.
https://ccsi.ir//vdch.qnmt23nvkftd2.html
ccsi.ir/vdch.qnmt23nvkftd2.html