تركیه؛ از مواضع مه آلود و متناقض در تحولات عربی تا بسط نفوذ در آفریقا

برخی رسانه های عرب زبان موضع تركیه در قبال انقلابهای عربی را مه آلود و متناقض می دانند و می گویند: آنكارا با پیگیری سیاست خارجی' بدون یا كمترین اعلام مواضع' درقبال این تحولات، درپی گسترش نفوذ خود درمنطقه و آفریقا است. اقدامی كه از طریق بسط روابط با مغرب، سرعت گرفته است.
همزمان با آغاز انقلاب های مردمی در برخی كشورهای عربی، تركیه از برخی از این انقلاب ها مواضعی حمایت جویانه اتخاذ كرد. آنكارا كوشید با استفاده از ضعف مصر به عنوان میانجی این مشكلات نقش بالاتری نسبت به گذشته در عرصه جایگاه منطقه ای به خود اختصاص دهد. اما سیاست یك بام و دو هوای آن در قبال انقلاب های عربی و به عبارت دیگر حمایت از انقلاب مردمی مصر از یك سو و شك و تردید در اتخاذ موضع قاطع در قبال انقلاب لیبی، و سپس موضع آن در قبال سوریه اعتبار این كشور را زیر سوال برده و در تحقق اهداف مورد نظر خود ناكام گذاشت.
برخی از رسانه های عرب زبان در تفسیر گامهای سیاست خارجی تركیه درمنطقه سوال های متعدد ذیل را مطرح كردند:

۱- اهداف منطقه ای و بین المللی آنكارا از اتخاذ مواضع ناهمسو در قبال تحولات كشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه چیست؟

۲- آیا مواضع تركیه از نوع داد و ستدی با واشنگتن برای الحاق به اتحادیه اروپا است و یا ...؟

۳- موضوع روابط این كشور با رژیم صهیونیستی چگونه دراین زمینه قابل بررسی است؟ آیا آنكارا در روابط جدید و دوستی با كشورهای عربی گرایشی علیه رژیم صهیونیستی دارد یا برعكس؟

۴- علت روی آوردن تركیه به مغرب و حمایت از حزب عدالت و توسعه این كشور برای پیروزی در انتخابات آتی این كشور چیست ؟ آنكارا سیاست بسط نفوذ خود در آفریقا را تا كجا به پیش خواهد برد؟

** ماهیت واقعی مواضع تركیه

------------------------------------

مركز مطالعات عربی المستقبل ۶ آوریل ۲۰۱۱: برخی از كارشناسان مسائل خاورمیانه به صحت مواضع و واكنش های رسمی تركیه در قبال تحولات سیاسی جاری در خاورمیانه به ویژه سوریه و لیبی، به دیده تردید نگریسته و با ابراز تعجب از تناقضات موجود در آن این سوال را مطرح كرده اند كه ماهیت این مواضع و ا نگیزه آن چیست؟ آیا درك مسوولان برجسته حزب عدالت و توسعه تا آنجا دستخوش تغییر شده است كه چه بسا نقطه عطف جدیدی در رویكردهای سیاست خارجی آن كشور را به همراه داشته باشد؟ آنكارا با شعله ور شدن اعتراض های مردمی در تونس، زین العابدین بن علی رئیس جمهور مخلوع آن را به خودداری از خشونت علیه معترضان و پاسخگویی به خواسته های آنان فراخواند. در مورد مصر نیز موضعی مشابه اتخاذ كرد و مبارك را به خودداری از توسل به خشونت فراخواند. اما در مورد اعتراض هایی كه در عربستان، بحرین، عمان، مغرب، الجزایر و سودان رخ داد، واكنشی نشان نداد ومسوولان آن در مورد تحولات یمن نیز به اعلام مواضعی بسیار كوتاه اكتفا كردند.

این درحالی است كه آنكارا پس از پشت سر گذاردن این تحولات ، با وجود اختلاف ماهیت حوادث سوریه با لیبی، واكنش بی سابقه ای نشان داد. به این معنی كه قذافی را به پاسخگویی به خواسته های معترضان و توقف خشونت علیه آنان فراخواند. تركیه با شك و تردید كوشید در ائتلاف بین المللی علیه لیبی شركت كند، اما در مورد سوریه هیچ تلاشی برای پی بردن به واقعیت حوادث آن نكرد و اظهارات آن بیشتر مطابق اظهارات مسوولان فرانسه و آمریكا بود.

براساس این گزارش' واكنش تركیه در قبال تحولات سوریه، فقط به اظهارات رسمی آنكارا محدود نشد بلكه تعداد قابل ملاحظه ای مقاله و تحلیل با رویكردهای افراطی كه فاقد اطلاعات تایید شده و واقعی بود در رسانه های آن منتشر شد، اما نكته قابل توجه و عجیب اینكه دراین مطالب، دیدگاهای حزب عدالت و توسعه با احزاب مختلف این كشور مطابقت داشته و مطالب روزنامه های زمان، حریت، ملیت و سایر روزنامه های تركیه كه اختلاف مواضع ویژگی بارز آنان بود، نیز رویكرد و موضع واحدی داشتند.'

براساس این گزارش: در میان تفسیرهای متعددی كه در مورد واقعیت و ماهیت رویكردهای جدید تركیه در خاورمیانه به ویژه سوریه و لیبی، وجود دارد، برخی موضع تركیه را ناشی از سیاست داخلی آن ، نزدیك شدن به زمان انتخابات این كشور و تلاش حزب عدالت و توسعه برای جلب محبوبیت مردمی می دانند، اما نكته مهم این است كه سیاست خارجی تركیه، محورهای متعددی دارد كه شامل محورآنكارا- واشنگتن – تل آویو ، آنكارا- مسكو، آنكارا - دمشق ، آنكارا- تهران – بروكسل (اتحادیه اروپا) است. دور شدن آنكارا از محور واشنگتن- تل آویو آن را به محور مسكو نزدیك كرد و در مقابل نزدیك شدن محور مسكو به واشنگتن، موجب دور شدن آنكارا از مسكو و تلاش برای نزدیك شدن به آمریكا شد. از سوی دیگر فاصله محور فرانسه – آلمان موجب دور شدن آنكارا از پاریس و نزدیكی آن به برلین و در نتیجه تلاش برای انسجام بیشتر با دیپلماسی كلی اروپا حتی در سطح اظهارات مسوولان ترك شد.

به نوشته مركز مطالعات عربی المستقبل، 'تركیه معتقد است چرخه اقتصاد اتحادیه اروپا كه به دلیل بحران با ضعف و بحران روبه رو است، امروز نیاز شدیدی به اقتصاد فعال آنكارا دارد و محافل سیاسی تركیه بیش از پیش دریافته اند كه پس از آنكه واشنگتن توانست لندن را به سمت حمایت از عضویت تركیه دراتحادیه اروپا سوق دهد اكنون از قدرت بیشتری برای اعمال فشار بر پاریس و برلین به منظور جلب حمایت آنان در این خصوص برخوردار است. اما مهمترین توضیحاتی كه در مورد رویكرد سیاست خارجی تركیه ارائه شده، اشاره برخی كارشناسان به تحول عملی در سیاست تركیه است، به گونه ای كه 'عدم موضعگیری' به موضع اصلی سیاست خارجی این كشور تبدیل شده است به این ترتیب كه تركیه باید بكوشد در عرصه بین المللی سیاست چند جانبه ای را اتخاذ كند به گونه ای كه به آن امكان دهد به راحتی رویكرد خود را تغییر داده و بنابر شرایط به تغییر موضع روی آورد.

** انقلاب های عربی ، آزمون سیاست های تركیه

-----------------------------------------------------

روزنامه الخلیج امارات ۱۱/۱۰/۲۰۱۱: انقلاب های عربی موجب شد ؛ سیاست خارجی تركیه برای نخستین بار از زمان قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۲، به بوته آزمایش گذاشته شود و شاید از بداقبالی آنكارا بهار عربی، تحولات و حوادث متعددی را بدنبال داشت كه موجب شد تركیه در تنگنایی قرار گیرد كه راه برون رفت از آن مشخص نیست. به این معنی كه سیاست های متناقض تركیه در قبال انقلاب های عربی اعتبار آن را زیر سوال برده است. اختلاف مواضع تركیه با مسكو در خصوص سوریه ، قبرس و ارمنستان نیز موجب تنش روابط آن با روسیه شد كه در نتیجه تركیه توافقنامه واردات گاز طبیعی از روسیه را لغو كرد. اقدامی كه تعابیر زیادی داشت و حاكی از تحول رویكرد تركیه در قبال روسیه و روی آوردن به كشورهای دیگر است.

براساس این گزارش' از سوی دیگر تركیه نتوانست شریك جدید و مورد اعتمادی برای كشورهایی مانند مصر، لیبی ، تونس و برخی كشورهای عربی خلیج فارس باشد، زیرا موضع آن در قبال لیبی كاملا متزلزل بود . این كشور اگرچه در نهایت در عملیات سرنگونی نظام معمر قذافی شركت كرد، اما دستاورد آن از نظام جدید لیبی چیزی جز خرده ریزهایی كه فرانسه، ایتالیا ، آمریكا و انگلیس برای آن باقی بگذارند نخواهد بود.'

- البیان ژوئیه ۲۰۱۱: تحلیلگران وكارشناسان سیاسی، موضع تركیه در قبال انقلابهای عربی را مه آلود و متناقض تعریف كردند، به این معنی كه موضع تركیه در قبال انقلاب های عربی مبتنی بر منافع بود، با این حال با گذشت ماهها از انقلاب در كشورهای مختلف عربی، پی بردن به سیاست تركیه در قبال آن دشوار است .ازسوی دیگر آنكارا با درك اینكه نفوذ قاهره رو به كاهش است در صدد برآمد، خود را الگوی میانجیگری در مشكلات خاورمیانه معرفی كند. در مورد لیبی نیز با وجود جنایت قذافی در حق معترضان، آنكارا قطع كامل روابط با وی را دشوار دید زیرا این اقدام به نفع آنكارا نبود. با این حال هنگامی كه نیروهای ناتو در اواخر فوریه ایجاد حریم منطقه ممنوعه پرواز بر لیبی را اعلام كردند، تركیه آشكارا با آن مخالفت كرد، اما به محض موافقت اتحادیه عرب با این موضوع، گفت كه كاملا حامی جلوگیری از توسل قذافی به حملات هوایی علیه معترضان این كشور است.

به گزارش این منبع خبری عرب زبان: تركیه در خصوص سوریه نیز وارد حركت های دیپلماتیك شده است. به این معنی كه هرچند سوریه و تركیه پیش از روی كار آمدن حزب عدالت و توسعه به دلیل درگیری بر سر منابع آبی و مسائلی دیگر،اختلاف داشتند، اما با قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه در تركیه، بین دو طرف روابط دوستانه ای برقرار شد تا جایی كه روادید بین دو كشور لغو و تركیه به بزرگترین شریك تجاری سوریه تبدیل شد. اما با آغاز درگیری های در سوریه، تركیه تغییر موضع داد، از مخالفان سوری حمایت كرد و اخیرا نیز اسد را به كناره گیری از قدرت فراخواند.

** تلاش تركیه برای نفوذ در شمال آفریقا

-----------------------------------------------

خبرگزاری النخیل عراق ۲۳ نوامبر: كارشناسان و ناظران مسائل تركیه معتقدند كه آنكارا در تلاش برای سرمایه گذاری بر موقعیت ژئوسیاسی مغرب و ایجاد مشاركت راهبردی با آن است،به گونه ای كه فرصت ایفای نقش سیاسی بارزی را در قاره آفریقا برای خود فراهم كند. عملا نیز به نظر می رسد آنكارا با امضای توافقنامه های متعدد نظامی و فرهنگی با مغرب در این مسیر جدی است.

'آنكارا در تب و تاب انقلاب های عربی ، محور توجه خود را به صعود اسلامگرایان در برخی كشورهای شمال آفریقا متمركز كرد و امیدوار است تا حزب عدالت و توسعه مغرب كه دارای رویكردهای اسلامی است در انتخابات پیروزی را از آن خود كند.'

وزیران خارجه مغرب و تركیه چندی پیش، چهار توافقنامه همكاری علمی و تكنولوژیكی امضا كرده و بر همكاری دو جانبه در زمینه ورزش و جوانان و صید دریایی تاكید كردند.

-العربیه ۲۳ نوامبر: دكتر سعید الصدیقی استاد روابط بین الملل دانشگاه فاس مغرب گفت كه توافقنامه های جدید مغرب و تركیه، از رویكرد جدید و گامهای رو به جلوی آنان در روابط دو جانبه حكایت دارد به ویژه اینكه دو كشور در مورد ایجاد یك گروه ویژه به منظور توسعه گفت و گوی سیاسی و راهبردی به توافق رسیدند و در صدد افزایش و توسعه سفرهای دو جانبه در سال آینده هستند. این تحولات در حالی است كه دو طرف در مسیر توسعه روابط ، توافقنامه تبادل تجاری آزاد را امضا كردند.

به گفته الصدیقی،' ویژگی های مشابه تاریخی و ژئوسیاسی تركیه و مغرب و موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی و روابط آنان با اروپا؛ زمینه برقراری روابط دیپلماتیك بین آنان و تبدیل شدن به دو كشور محوری در جهان اسلام را فراهم می كند.'

وی افزود: نكته قابل ملاحظه اینكه، مغرب در جریان انتفاضه مردمی در برخی كشورهای عرب، دیپلماسی فعالی داشت و از سقوط نظام هایی مانند لیبی كه با وحدت اراضی مغرب مخالف بودند و یا تونس كه تهدیدی برای آن به شمار می آمد، استقبال و حمایت كرد. بنابراین طبیعی است كه دیپلماسی تركیه به تقویت روابط با محیط ژئو سیاسی اطراف خود بر آید محیطی كه مغرب یكی از محورهای اصلی آن به شمار می آید.

به گزارش العربیه ' صعود اسلامگرایان در بیشتر كشورهای شمال آفریقا عنصر جدیدی است كه تركیه توجه فراوانی به آن دارد و پس از روی كار آمدن اسلامگرایان در تونس و تاثیر آنان در لیبی جدید و احتمال اینكه در دولت منتخب مصر نیز اسلامگرایان موقعیت قابل ملاحظه ای به دست می آورند، نگاه تركها به مغرب و نتایج انتخابات آن متمركز شده است.'

به گفته الصدیقی در صورتی كه حزب عدالت و توسعه مغرب در انتخابات پارلمانی این كشور پیروز شود، احتمال ریاست آن بر دولت آینده وجود دارد و این برای تركیه كه با اسلامگرایان مغرب روابط محكمی دارد معانی زیادی خواهد داشت و نقطه عطفی در روابط با مغرب خواهد بود.