ديدار مدويديف و اوباما و دورنماي روابط روسيه و امريكا

طرح مساله
مدويديف، رئیس جمهوری روسیه و اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده در حاشیه نشست سران گروه هشت کشور صنعتی جهان در شهر" دوویل" در شمال غربی فرانسه مشکلات مربوط به روابط دوجانبه و اوضاع بين‌المللي را بررسی کردند. در پايان ديدار، طرفين اسناد مشترکی را در پنج مورد ذیل به امضاء رساندند:
۱- ايجاد يک گروه کاری مشترک حقوقی به منظور بررسی ابتکارها و پيشنهادهای جديد درباره ايجاد منطقه حفاظتی مشترک در منطقه گذرگاه "برينگف " و ماموريت‌‍‌‌‌‌های جديد وزارتخانه‌های دفاع
۲- صدور بيانيه مشترکی در مورد همکاری بین دو کشور برای تحکيم امنيت حمل و نقل
۳- توافق کلی بین دو کشور در مورد يکی کردن تلاش‌های نهادهای انتظامی و تبادل اطلاعات بين سازمان‌های امنيتی و نیز تامين هزينه‌های مبارزه با تروريسم و به کارگيری فناوری‌های ضد تروريستی
۴- امضاء سندی درخصوص برنامه‌ريزی مشترک درباره امنيت هسته‌ای و رفع پيامدهای بحران‌ها
۵- توافق کلی براي انجام تلاشهای مشترک به منظور مقابله با خطر بمب‌های دست ساز. (۱)

پیشینه بحث
ازسال ۱۹۹۸ که روسیه به عضویت گروه هفت درآمد و این گروه از آن زمان به گروه هشت معروف شد، همه ساله در ماه ژوئن در یکی از شهرهای کشورهای عضو گروه هشت، روسای جمهوری روسيه و ایالات متحده آمریکا با یکدیگر ملاقات می‌کنند. براساس این سنت امسال نیز اوباما و مدويديف در فرانسه با یکدیگر گفتگو کردند تا مهم‌ترین معضلات موجود در مناسبات دو جانبه‌، منطقه‌ای و بین‌المللی را بررسی کنند. بطور معمول آنچه که از نتیجه این مذاکرات در رسانه‌های گروهی و مطبوعات منتشر می‌شود، همه آن چیزی نیست که بین رهبران دو کشور مطرح شده است. معمولا آنچه را که دو طرف مایل به انتشار آن هستند، در سطح وسیعی منتشر می‌شود و آنچه که قرار است مخفی بماند، بعدها از طریق آنچه که عمل شده می‌توان حدس زد. در هر صورت نشست امسال نیز مانند اجلاس‌هاي قبلی رهبران آمریکا و روسیه با هیجان‌های خبری خاص خود همراه بود.

تحلیل مساله
آنچه که بیش ازهر چیز دیگری در نشست اوباما و مدويديف به چشم می‌خورد و قابل مخفی شدن نبود، تداوم اختلاف‌ها بر سر اجرای طرح "تهاجم موشکی آمریکا " موسوم به "سپر دفاع موشکی" بود.

الف: سپر دفاع موشکی
در واقع پيچيده‌ترين گره گفتگوهای روسای جمهور روسيه و امريکا درهشت سال اخیر همچنان بسته ماند. اگر چه طرفين تلاش کردند تا با اعلام تشکیل گروه کاری مشترک نشان دهند که بن‌بستی در این مورد نیست، اما معلوم بود که این موضوع بد جوری به مساله امنیت اروپا و ضمانت‌های امنیتی مورد انتظار روسیه گره خورده است. مدويديف آب پاکی را بر روی دست خوش‌بینان ریخت آنجا که پس از اين ديدارش با اوباما، در گفتگو با خبرنگاران يادآور شد:" اين طرح در آينده يعنی شايد در سال ۲۰۲۰ عملی شود. ولی طرفين بايد زمينه همکاری نسل‌های آينده را فراهم و مبنای درستی برای آن ايجاد کنند. " (۲) معنای این حرف یعنی "کشک " تا سال ۲۰۲۰ که نه اوبامایی در آمریکا رئیس جمهواست و نه مدويديف در روسیه، تا سال ۲۰۲۰ روسای جمهوری آمریکا و روسیه خود می‌دانند که این طرح را چگونه اجراء کنند!!
شاید به همین دلیل مدويديف در ادامه از چگونگي مذاكره با آمريكا درباره سپر دفاع موشكي با آمريكا ابراز نارضايتي كرده و گفته بود دو طرف درحال تلف كردن وقتشان هستند. مدويديف درباره موضوع مورد درخواست روسیه گفت:" ما بايد تضمين‌هايي دريافت كنيم كه اين سامانه عليه ما نيست. اما تاكنون چنين تضمين‌هايي به ما داده نشده است" (۳) مدويديف چهارشنبه، چهارم خرداد یک روز قبل از عزیمت به فرانسه هشدار داد چنانچه ناتو و آمريكا نتوانند با مسكو درباره همكاري دفاع موشكي اروپايي به توافق دست يابند، روسيه توانايي هسته‌اي خود را تقويت خواهد كرد. حتی ريابكوف، معاون وزيرخارجه روسيه در نشست شورای كارشناسي مربوط به مشاركت روسيه- ناتو در طرح ايجاد سامانه دفاع ضد موشكي در دوماي دولتي اين كشور اعلام كرد اگرآمريكا به استقرار سامانه‌هاي دفاع ضد موشكي خود در خاك كشورهاي اروپايي ادامه دهد، روسيه اين حق را براي خود قائل خواهد شد تا از توافقنامه جديد كاهش تسليحات راهبردي (موسوم به پيمان استارت-۳) خارج شود. درمقابل، اوباما سعی کرد تشکیل گروه کاری مشترک را یک موفقیت جلوه دهد و بر ادامه حرکت برای رسیدن به توافق و ایجاد راه حل تاکید کرد. اما معلوم است که نه آمریکا حاضر به دادن تضمین‌های امنیتی به روسیه است و نه درباره آینده امنیت اروپا دیدگاه‌های واشنگتن و مسکو به هم نزدیک نیست.

ب: نقش واسطه‌گری روسیه در آینده لیبی
همراهی مدويديف با کشورهای غربی درباره امضاء بیانیه مشترک درباره آینده لیبی و یمن تا حدودی نشان داد رئیس جمهوری روسیه با وجود مخالفت صریح پوتین، نخست وزیر این کشور و بعضی از نظامیان عالی رتبه روسیه، همچنان درمورد رفتن قذافی و علی عبدالله صالح از رهبری لیبی و یمن با آمریکا و متحدانش همراه است. این درحالی است که نمایندگان دولت قذافی چندي پيش دنبال پادرمیانی مسکو برای انجام آتش‌بس در لیبی بودند. آقای مدويديف با هوشمندی می‌داند نمی‌تواند روی اسب باخته آقای قذافی که بعد از چهل و دو سال به نفس نفس افتاده است، شرط بندی کند. براین اساس مخالفت‌های داخلی را تحمل می‌کند تا شاید بتواند از این نمد کلاهی برای منافع ملی روسیه در شمال آفریقا بسازد. مشکل اساسی روسیه در این منطقه این است که با رفتن مبارک و بن‌علی دو متحد غرب از صحنه خارج شدند اما دولت‌های جایگزین هنوز در وضعیت باثباتی نیستند که روسیه بتواند موقعیت خود را در وضعیت جدید با دقت ارزیابی کند. به عبارت ساده‌تر معلوم نیست قذافی برود، جانشینان قذافی تا چه حد مستقل خواهند بود و تا چه میزان حاضرند مانند گذشته با روسیه مناسبات نزدیک برقرار سازند.

ج: عضویت روسیه درسازمان تجارت جهانی
درگزارش کميسيون مشترک روساي جمهور دو کشور بر اهميت تبادل ورزشي و فرهنگي و ضرورت پيوستن هرچه سريعتر روسيه به سازمان تجارت جهاني و رفع موانع موجود بر سر راه تجارت تاکيد شد. به گفته اوباما از نظر امريکا عضويت روسيه در سازمان تجارت جهاني به نفع اقتصاد آمريکا و روسیه و کل جهان خواهد بود. مدويديف هم ابراز اميدواری کرده که اين روند به پايان برسد. روسیه بیش از ۱۶ سال است که خواهان پیوستن به سازمان تجارت جهانی است که ۱۵۳ عضو دارد. تلاشهای روسیه برای پیوستن به این سازمان از روی کار آمدن دولت مدويديف دو چندان شده است و توافق‌های مهمی بین روسیه و آمریکا در این راستا صورت گرفته است.
" ‌اوباما "‌در ‌جریان ‌ملاقات‌‌ ‌با" ‌‌مدويديف" در‌ بهار ‌سال ‌۲۰۰۹ میلادی و ‌اوایل ‌تابستان ‌سال ‌۲۰۱۰ ‌میلادی به ‌رئیس ‌جمهور ‌روسیه ‌اطمینان ‌داد ‌که ‌ایالات ‌متحده ‌بی ‌چون ‌و ‌چرا ‌از ‌پیوستن ‌روسیه ‌به ‌عضویت ‌سازمان ‌تجارت ‌جهانی ‌جانبداری ‌می‌کند. اما تاکنون این وعده محقق نشده است. ظاهرا مخالفت با عضویت روسیه در سازمان تجارت جهانی به گرجستان سپرده شده است که از زمان جنگ تابستان ۲۰۰۸ بر سر اعلام استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا، تاکنون به مخالف جدی روسیه در سازمان تجارت جهانی تبدیل شده است. با این وجود معلوم نیست پشت پرده مخالفت‌های گرجستان، با عضویت روسیه در WTO انگیزه‌های آمریکا و متحدانش تا چه میزان موثر است.

جمع‌بندی
روسیه و آمریکا در دوران پس ازسال ۲۰۰۸ با وجود دلدادگی مدويديف به اوباما و اجرای رقص تانگوی دیپلماتیک در دو سال گذشته، هنوز با مشکلات اساسی روبرو هستند. با وجود آنکه رسانه‌های گروهی دو طرف تلاش دارند کمتر از این مشکلات یادی کنند، ولی واقعیت آن است که طرح تهاجم موشکی آمریکا به نام" سپر دفاع موشکی" به روس‌ها تحمیل می‌شود تا در کنار گسترش ناتو به قفقاز، آمریکایی‌ها بتوانند کنترل بیشتری را بر تحرکات روسیه در آینده داشته باشند. مذاکرات دوره‌ای بین روسای جمهوری دوکشور صرفا ماله‌کشی بر مشکلات و ارائه سخنان به ظاهر فریبنده و امیدوار کننده است برای آنکه نشان دهند قصد بازگشت به دوران جنگ سرد را ندارند اما کیست که نداند هم روسیه در سال ۲۰۱۲ و هم آمریکا خود را برای شروع چالش‌های جدیدی آماده می‌کنند که به احتمال بسیار زیاد در هر دو کشور شاهد آن خواهیم بود.
در روسیه پوتین برای بازگشت به راس هرم قدرت خود را گرم می‌کند و جمهوری‌خواهان آمریکا نیز امیدوارند مشکلات اقتصادی روزافزون مردم آمریکا را قانع کند تا با کنار زدن اوباما از قدرت بار دیگر به جمهوری‌خواهان امکان بدهند تا نئوریگانیسم را در آمریکا احیاء کنند. در آن صورت تعارض‌های موجود نه تنها کاهش نمی‌یابد بلکه امکان افزایش آن هم خواهد بود.

منابع
۱) روزنامه اينترنتي روسي نيزاويسيمايا گازيتا ۰۷/۰۳/۱۳۹۰
۲) خبرگزاری ریانوواستی ۶/۳/۹۰
۳) همان