دور سوم مذاکرات روسیه و گرجستان درباره عضویت روسیه در سازمان تجارت جهانی، روزهای ۲۸ و ۲۹ ماه می برگزار مي‌شود. توافق درباره این دور مذاکرات در جریان ملاقات قبلی كه اواخر ماه آوریل در ژنو برگزار شد، حاصل گرديد. ملاقات اول طرفین در ماه مارس سال جاری در برن برگزار شد. قبل از آن، مذاکرات به مدت سه سال معلق مانده بود، زیرا گرجستان در آوریل سال ۲۰۰۸ به نشانه اعتراض به دستور ولادیمیر پوتین مبنی بر ارائه کمک های »مشخص» به آبخازیا و اوستیای جنوبی از روند مذاکرات خارج شد. مسکو در آن زمان رژیم تحریم‌‌ها علیه جمهوری آبخازیا را که در سال‌های ۱۹۹۹-۱۹۹۶ به طور کامل و از سال ۱۹۹۹ به صورت محدود اجرا می شد، لغو کرد. مذاکرات درباره عضویت روسیه در سازمان تجارت جهانی بیش از ده سال است که ادامه دارد. مسکو طی این مدت با آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها و چینی‌ها به توافق رسیده است؛ ولی گرجستان آخرین مانع باقی مانده است که روسیه نمی‌تواند از آن بگذرد.
مطابق اساسنامه سازمان تجارت جهانی، اختلافات سیاسی نمی‌تواند مانع از عضویت کشور داوطلب در سازمان شود. اگر موضوع به صورت رسمي بررسی شود، تفلیس در مقابل مسکو ادعاهای سیاسی ندارد. تنها خواست تفلیس »مشروعیت بخشیدن» به نظارت گمرکی است (به عبارت دیگر، مسأله تأمین خزانه دولت و گردش کالاهاست). ولی اگر اين جنبه قضیه کنار گذاشته شود، معلوم می‌شود که بحث سر آن است که سازمان‌های دولتی (شعب گمرك گرجستان) بايد در سرزمینی ایجاد شوند که وضع حقوقی آن حد‌اقل قابل بحث است. در واقع، استقلال این سرزمین‌ها توسط چهار عضو سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است که یکی از آن‌ها عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل و دارنده سلاح‌‌های هسته‌ای است. در این شرایط هر بحث اقتصادی به بحث سیاسی تبدیل می‌شود. مسکو و تفلیس در این زمینه اختلاف‌نظرهای لاینحلی دارند که نه تنها با چگونگی روابط بین روسیه و گرجستان، بلکه با هویت سیاسی (گرجستان) و ادعاها برای ایفای نقش ویژه در منطقه قفقاز و در کل فضای شوروی سابق (روسیه) ارتباط دارد.
نیکولوز مچدلیشویلی رئیس سرویس مطبوعاتی نخست‌وزیر گرجستان، ضمن تفسیر نتایج دور دوم مذاکرات اظهار داشت که شرایط و خواست‌‌های مشخص گرجستان در پاسخ به آرزوی طرف روس مبنی بر عضویت در سازمان تجارت جهانی مورد بررسی قرار گرفت. این تنها نتیجه مثبت آن ملاقات بود. در هر حال، پیشنهادهای گرجستان از سوي روسيه رد شد. واقعیت این است که نمایندگان روسیه نمی‌توانستند آن پیشنهادها را قبول کنند. در این صورت، چه لزومی دارد که این مذاکرات برگزار شود، در حالی که از قبل روشن است که طرفین درباره استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی به سازش و توافق نخواهند رسید؟ به عبارت دیگر، باید فهمید روند مذاکراتي که نتیجه نمي‌دهد، برای چه کسی سودمند است؟ با توجه به اینکه جزئیات مذاکرات فاش نمی‌شود، نمی توان به این سئوال‌‌ها پاسخ داد. کسی غیر از شرکت کنندگان در جلسات دوجانبه نمي‌داند کدام مسائل موضوع چانه‌زنی و هماهنگی را تشکیل می‌دهند. با این حال، بدیهی است که این مذاکرات جنبه سیاسی دارد که در نبود اطلاعات دقیق، تعبیر و تفسیر آن کار ساده‌ای نیست.
ولی همه می‌دانند که مذاکرات درباره سازمان تجارت جهانی، با وجود جو غیرعلنی این جلسات، یکی از عوامل سیاست علنی محسوب می‌شود؛ به خصوص در گرجستان. دولت و دفتر ریاست‌جمهوری اين كشور در آستانه هر دور مذاکرات و بعد از آن می‌توانند به شهروندان اعلام کنند که تفلیس به هیچ گذشتی تن نداده است و اینکه حکومت از استقلال کشور دفاع می‌کند. نباید فراموش کرد که روشن کردن »چراغ قرمز» برای مسکو در زمینه سازمان تجارت جهانی برای گرجستان یک نوع جبران از دست دادن آبخازیا و اوستیای جنوبی است. بعد از دور دوم مذاکرات با روسیه، دوباره موضوع شناسایی رسمی به اصطلاح »قتل عام چرکسها در امپراطوری روسیه» توسط پارلمان گرجستان مطرح شد. جدیداً یولون گاگوشیدزه وزیر امور گرجی‌های مهاجر، اعلام کرد که پارلمان ملی می‌تواند تا ۲۱ ماه می مسأله »قتل عام» را بررسی کند. به گفته وزیر، اکنون در گرجستان لابی نیرومندی در این زمینه در حال تشكيل است. تفلیس مایل است از این عامل به عنوان وسیله اعمال فشار بر روسیه استفاده کند، زیرا وسیله دیگری برای گرفتن انتقام از دست دادن آبخازيا و اوستیای جنوبي ندارد.
برای روسیه اهمیت »عامل گرجی» چندان بالا نیست. مسکو ظاهرسازی می‌کند که بازیگران بزرگتر و مهمتری هستند که مانع ورودش به سازمان تجارت جهانی می‌شوند. کافی است لحن اظهارات ولادیمیر پوتین نخست وزیر فدراسیون روسیه مورد مطالعه قرار گیرد. وی در جلسه اخیر در زمینه تجهيزات صنعت انرژي، خواهان نادیده گرفتن مقررات سازمان تجارت جهانی، قبل از عضویت روسیه در این سازمان شد و گفت در شرایطی که روسیه همه شرایط سازمان را قبل از عضویت اجرا می کند، کشور‌‌های دیگر انگیزه‌ای برای پذیرش روسیه ندارند. ولی مهم‌ترین عامل این است که سران شرکت‌های بزرگ روسی درباره چشم‌انداز عضویت در این سازمان و مفید یا مضر بودن آن برای روسیه، نظر واحدی ندارند. در حالي که مذاکرات با گرجستان ادامه دارد، مقامات روسیه می‌توانند از »قطع روابط» با کسانی که مخالف عضویت هستند خودداری نمایند. ولادیمیر پوتین دوست دارد برای همه »خودی» باشد؛ هم برای لیبرال‌‌های تشنه همگرایی با غرب و هم برای محافظه‌کاران و طرفداران حمایت از بازار داخلی. در شرایطی که تفلیس مانع ایجاد می‌کند، نخست‌وزیر می‌تواند دوست هر دو گروه باشد و از این طریق سرمایه سیاسی و امتیازات انتخاباتی کسب نماید. این نکته اول است.
ثانیاً، اگر برای مدتی محاسبات سیاسی تیم‌‌های دولتی تفلیس و مسکو را کنار بگذاریم و روند مذاکرات را جدا از این ملاحظات بررسی کنیم، مشاهده خواهیم کرد که این مذاکرات با وجود بی‌نتیجه بودن، بی فایده نیست. در نبود روابط دیپلماتیک بین روسیه و گرجستان، مذاکرات درباره سازمان تجارت جهانی به یک کانال مکمل اطلاعات و ارتباطات بین دو کشور تبدیل می‌شود (وسیله دیگر ارتباط میان آن‌ها، رایزنی‌‌های ژنو درباره ثبات و امنیت است). سال‌هاست که در روابط بین روسیه و گرجستان نکات عجیب و غریب زیادی به چشم مي‌خورد. طرفین با هم روابط دیپلماتیک ندارند؛ تفلیس مانع از عضویت فدراسیون روسیه در سازمان تجارت جهانی می‌شود؛ ولی در عین حال روابط اقتصادی بین دو کشور توسعه یافته و به سطح خوبی رسیده است. در سال ۲۰۱۰، روسیه سومین سرمایه‌گذار خارجی در اقتصاد گرجستان، بعد از هلند و ایالات متحده بود. ۳/۹% سرمایه‌گذاری‌‌های مستقیم خارجی توسط روسیه انجام شد. بانک تجارت خارجی روسیه از طریق شرکت »انرژی اینوست» صاحب نیروگاه حرارتی توربین گازی »گاردابان» و مجتمع تولیدی کود شیمیایی »آزوت» در شهر روستاوی است که یکی از بزرگترین کارخانه‌‌های این بخش در جامعه مشترک‌المنافع محسوب می‌شود. این بانک همچنین مالک سهام کنترل‌کننده »بانک متحد گرجستان» است که در همه مناطق کشور ۱۴ شعبه دارد. شرکت »لوک‌اویل جورجیا»، وابسته به »لوک‌اویل» روسیه، صاحب بزرگترین شبکه پمپ‌های بنزین در گرجستان است. شرکت »ایترا – جورجیا» برای بیش از ۱۰۰ واحد صنعتی گرجستان و ۴۰ شرکت توزیع گاز، گاز روسی تأمین می‌کند و در بعضی از آن‌ها صاحب سهام کنترل‌کننده می‌باشد. شرکت نیروی برق روسی »اینتر راو» در طرح‌‌های انرژي گرجستان شرکت می‌کند و اپراتورهای تلفن همراه روسی در بازار موبایل گرجستان فعال هستند. برای مثال، شبکه »بیلاین» در این کشور بعد از سال ۲۰۰۸ توسعه قابل توجهی یافت. جالب توجه است که میخاییل ساکاشویلی رئیس جمهور گرجستان، بارها از شرکت تجار روسی در اقتصاد کشور خود استقبال نموده است. بدیهی است که در نبودن مجاری رسمی دیپلماتیک، نمایندگان مسکو و تفلیس موضوعات زیادی برای گفتگو دارند.
بدون اینکه اهمیت این تماس‌‌ها (يعني مذاکرات درباره سازمان تجارت جهانی) را به صورت اغراق‌آمیز ارزیابی کنیم، واضح است که این ملاقات‌‌ها باعث تبدیل مناقشه بین دو کشور به حالت روابط حسابگرانه و پراگماتیک می‌شود. این امر که مسکو حاضر است با تفلیس گفتگو کند، غرب را آسوده‌خاطر می‌کند؛ در حالی که بعضی سیاستمداران غربی واهمه دارند که مسکو برنامه‌هایی گسترده‌تر از آبخازیا و اوستیای جنوبی داشته باشد. مهمتر این است که خود نگرانی‌های خود تفلیس هم كاهش پيدا مي‌كند. حسابگری در روابط سود بیشتري مي‌دهد تا اظهارات تئاتری درباره »آغاز از صفر» و درخواست «ضمانت‌‌های صلح برای اوستیای جنوبی و آبخازیا». سئوال فقط این است که آیا تفلیس برای برقراری روابط حسابگرانه آماده است یا خیر. از اظهارات بعضی مقامات گرجستان درباره طرح موضوع «قتل عام چرکسها» می‌توان نتیجه گرفت که آماده نیست. با اين حال احتمال می‌رود که این موضوع به سلاح بلندمدتی تبدیل شود که گرجستان به جای شناسایی واقعی قتل عام، فقط گاهی اوقات روسیه را با این تهديد ناراحت کند.
تاریخ انتشار :چهارشنبه ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۰ ساعت ۰۹:۲۵
کد مطلب : 500
ايراس:
اهداف سياسي مذاكرات روسيه و گرجستان در مورد سازمان تجارت جهاني
نويسنده: سرگئی مارکدونوف، پایگاه اطلاع رسانی «پولیتکوم»
ccsi.ir/vdcicuaw2t1au.bct.html