منطقه قره باغ به عنوان یکی از مناطق مورد اختلاف میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان از زمان استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۷۰ خورشیدی، همواره مساله ساز بوده است. دلیل این امر نیز به استقرار جمعیت آذربایجانی های ارمنی در منطقه برمی گردد که با وجود برافروخته شدن آتش جنگی ۶ ساله بین دو کشور، هنوز نتوانسته اند تکلیف خود را در سطح منطقه ای و بین المللی روشن کنند. با وجود اینکه پیش از این، مجلس خودمختار قره باغ طی دستوری رای به یکپارچگی با ارمنستان داد و مردم این منطقه نیز نظر مثبت خود را درباره این امر طی یک همه پرسی اعلام کردند اما درگیری های بعدی، منجر به صدور چهار قطعنامه از سوی سازمان ملل متحد در محکومیت اشغال قره باغ از سوی ارمنستان شد. بر این اساس، سازمان ملل متحد قره باغ را همچنان بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند. با این حال، دولت خودمختار قره باغ همچنان بر اندیشه های جدایی طلبانه خود اصرار دارد که برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اخیر در این کشور نیز شاهدی بر این مدعاست.
در این میان، روشن است که این اقدام با واکنش منفی مقام های جمهوری آذربایجان روبرو شود و دیگر کشورهای منطقه نیز البته بجز ارمنستان نسبت به آن روی خوش نشان ندهند.
واکنش ها نسبت به انتخابات قره باغ
پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در منطقه خودمختار قره باغ با پیروزی ‘باکو ساهاکیان’ ۴۷ ساله بر دو رقیب دیگر خود به پایان رسید. ’آرکادی سوگومونیان’ رییس شعبه نمایندگی دانشگاه کشاورزی ارمنستان در قره‌باغ، و ‘ویتالی بالاسانیان’ نماینده مجلس قره‌باغ، دیگر نامزدهای این انتخابات بودند. نکته اساسی در این انتخابات، حضور ناظرانی از بیش از ۲۰ کشور جهان در این انتخابات بود.این ناظران که بعضا از کشورهای غربی و اروپایی بویژه سازمان های مردم نهاد این کشورها به قره باغ رفته بودند، بر روند اجرای این انتخابات نظارت کردند.
سی و یکم تیرماه نیز گروه ناظر بین المللی مرکز کارشناسی نظام های انتخاباتی (آی. سی. ایی. اس) متشکل از چند کشور اروپایی، روند برگزاری انتخابات در قره باغ را بر اساس معیارهای دموکراتیک، بر مبنای اراده آزاد شهروندان و منطبق بر معیارهای حقوق بین الملل اعلام کرد.این گروه که مرکز آن در تل آویو قرار دارد و دفاتری در آمریکا و آلمان دارد، بر انتخابات کشورهای اروپای شرقی و جمهوری های استقلال یافته از شوروی سابق متمرکز است .
این مرکز با صحنه گردانی رژیم صهیونیستی، طی گزارش خود که در تارنمای خبرگزاری ارمنستانی ‘آرمن پرس’ منتشر شده است، تاکید کرد ‘مقامات قره باغ تلاش بسیاری برای برگزاری مناسب انتخابات داشتند که گواه آن دعوت از گروه ناظر بین المللی از کشورهای اروپایی، آسیایی و همچنین آمریکا برای نظارت بر روند انتخابات بوده است’.همچنین هیاتی نیز از سوی رژیم صهیونیستی برای نظارت بر انتخابات قره باغ به منطقه رفته بود.
البته سفارت این رژیم در باکو طی بیانیه ای اعلام کرد ‘سفر هیات اسراییلی به منطقه قره باغ بدون اطلاع این سفارتخانه صورت گرفته است’.جالب اینکه برگزاری انتخابات قره باغ و حتی نتایج آن از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا، سازمان امنیت و همکاری اروپا، شورای اروپا، سازمان گوام و حتی سازمان همکاری اسلامی به رسمیت شناخته نشده است.
به گزارش سوم مردادماه رسانه های جمهوری آذربایجان، رییس بخش سیاسی و اجتماعی ریاست جمهوری آذربایجان در نشستی خبری گفت: هرگونه انتخاباتی که بدون اجازه دولت باکو در بخشی از خاک جمهوری آذربایجان برگزار شود فاقد وجاهت و اعتبار قانونی است و اقدامی برای منحرف کردن افکار عمومی جهانیان از روند حل و فصل مناقشه قره باغ تلقی می‌شود.
همین روز ‘بهار مراداوا’ نایب رییس مجلس جمهوری آذربایجان، نیز برگزاری انتخابات در قره‌باغ کوهستانی را به منزله’ تداوم یک بازی سیاسی با هدف اغفال افکار عمومی جهان از روند حل و فصل مناقشه قره‌باغ’ توصیف کرد.
پیش از آن نیز به گزارش بیست و هشتم تیرماه خبرگزاری رسمی جمهوری آذربایجان (آپا)، ‘المان عبدالله اف’ سخنگوی وزارت امورخارجه این کشور، تصریح کرد برگزاری انتخابات به روند حل مناقشه قره باغ آسیب می رساند و نشانگر تمایل نداشتن ارمنستان برای تداوم مذاکره در این زمینه است.سازمان ها و نهادهای اروپایی نیز نسبت به برگزاری این انتخابات واکنش منفی نشان دادند.
چهارم خردادماه خبرگزاری روسی ‘اینترفکس’، به نقل از ‘کانات ساودابایف’ وزیر امور خارجه قزاقستان و رییس کنونی سازمان امنیت و همکاری اروپا، نوشت: برگزاری انتخابات در قره‌باغ به حل اختلافات و درگیری‌ها در منطقه کمک نمی‌کند.
ساودابایف در مصاحبه با اینترفکس گفت: تا زمانی که سازمان امنیت و همکاری اروپا استقلال ناگورنو- قره‌باغ را به رسمیت نشناسد، برگزاری انتخابات هیچ معنایی نداشته و هیچ تاثیری بر روند حل و فصل مناقشات ناگورنو- قره‌باغ نخواهد داشت. همچنین به نوشته سی ام خردادماه تارنمای ‘تی. آر. تی’ ترکیه، ‘کاترین اشتون’ مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، با انتشار یک بیانیه کتبی اعلام کرد ‘اتحادیه اروپا در چهارچوب حقوق و موازین بین المللی، برگزاری به اصطلاح انتخابات در قره باغ را به رسمیت نمی شناسد’. پیمان دفاعی ناتو نیز اطلاعیه مشابهی انتشار داد.
به نوشته این رسانه، ‘جیمز آپاتورای’ نماینده ویژه دبیرکل پیمان دفاعی آتلانتیک شمالی (ناتو) در قفقاز جنوبی، تاکید کرد پیمان دفاعی ناتو نیز مانند دیگر سازمان های بین المللی، انتخابات را به رسمیت نمی شناسد.به گزارش پانزدهم تیرماه تارنمای شبکه یورونیوز، ‘رنه وان درلیندن’ رییس مجمع پارلمانی شورای اروپا، طی یک نشست رسانه ای در مرکز ارمنستان، اظهار داشت انتخابات ریاست جمهوری قره باغ از طرف مجامع بین المللی به رسمیت شناخته نخواهد شد.
کشورهای منطقه نیز درباره برگزاری انتخابات در قره باغ نظرهای مشابهی داشتند.به گزارش بیست و نهم تیرماه خبرگزاری فرانسه، وزیر امورخارجه گرجستان اعلام کرد این کشور انتخابات ریاست جمهوری را در منطقه ناگورنو- قره باغ به رسمیت نمی شناسد. وی گفت جامعه بین المللی باید کوشش بیشتری به عمل آورد تا مناقشه قره باغ از طریق گفت و گوهای ساختاری بین دو طرف به طور مسالمت آمیز حل شود.همچنین ترکیه نیز برگزاری انتخابات به اصطلاح ریاست جمهوری در منطقه قره باغ آذربایجان را محکوم کرد.
سوم مردادماه سخنگوی وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به پرسشی درباره برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در منطقه قره باغ گفت: قره باغ دچار بحران است و تا زمانی که منطقه بحرانی باشد و گفت و گوهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان به نتیجه نرسد، فکر نمی کنیم برگزاری این انتخابات نتیجه قابل قبولی داشته باشد.
در این میان، روسیه به عنوان یکی از طرف های اصلی میانجیگر در موضوع قره باغ، پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این منطقه از هر گونه اظهار نظری خودداری کرد.به گزارش یکم مردادماه روزنامه روسی ‘ورمیا نوواستی’، روسیه که اغلب فعالانه به تفسیر روند انتخاباتی در این منطقه، بویژه در آبخازی و اوستیای جنوبی می پردازد، این بار از انتشار هر نوع بیانیه ای در این زمینه خودداری کرد.در این میان فقط دولت ارمنستان بود که به ساهاکیان به خاطر پیروزی و به مردم قره باغ برای برگزاری چنین انتخاباتی تبریک گفت.
قره باغ؛ منطقه ای مورد کشمکش قدرت ها
در شرایطی که برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در منطقه خودمختار قره باغ از سوی بسیاری از نهادها، سازمان ها و کشورهای اروپایی و غربی به رسمیت شناخته نشده است، حضور ناظرانی از این کشورها نشان از راهبردهای دوگانه آنان در برخورد با مناقشه قره باغ دارد.حدود ۲۰ سال است موضوع قره باغ به مساله ای مطرح در عرصه وزن کشی های سیاسی قدرت های بزرگ دنیا بدل شده است.
اختلاف های میان ارمنستان و آذربایجان بر سر این منطقه، در عمل دو کشور را به سمت آغوش پرطمع برخی قدرت های جهانی سوق داده است.از یک سو، روسیه از این بهانه استفاده کرده و ارمنستان را به عنوان یکی از جای پاهای بزرگ خود در منطقه انتخاب کرده است. علاقه مسکو به استقرار واحدهای نظامی تازه نفس در پایگاه های خود در خاک ارمنستان نشان از اهمیت این منطقه در سیاست خارجی کرملین دارد.
به هر حال، مسکو در شرایطی که در موضوع استقرار سامانه های دفاع موشکی و راداری در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و در اصل ایالات متحده آمریکا کشمکش های شدیدی را تجربه می کند، نمی خواهد به هیچ قیمتی از پایگاه های نظامی خود در منطقه دست بکشد.بر همین اساس، کرملین می کوشد در موضع گیری های خود خوش آیند مقام های ارمنی را نیز در نظر بگیرد.سکوت روسیه در قبال برگزاری انتخابات در منطقه خودمختار قره باغ نیز از همین دیدگاه ناشی می شود.
از سوی دیگر، کشورهای غربی مانند آمریکا و اتحادیه اروپا به سمت دیگر مناقشه سوق پیدا کرده اند. آنان می خواهند جمهوری آذربایجان را با اعطای کمک های مالی و نظامی به سوی خود متمایل کنند تا از این میان، از موقعیت ژئواستراتژیک این کشور در منطقه نهایت بهره را ببرند.
دسترسی به منابع نفت و گاز این کشور نیز دیگر بهانه بلوک غرب برای نزدیک شدن به باکوست؛ بویژه آنکه طی سال های اخیر، بحران انرژی در اروپا بارها دست این منطقه را به سوی روسیه دراز کرده است؛ امری که اروپا می کوشد با یافتن جایگزین های مطمئن دیگری مانند جمهوری آذربایجان از تکرار آن جلوگیری کرده یا عواقب ناشی از این وابستگی به انرژی مسکو را کاهش دهد.
همچنین باکو به عنوان یکی از خریداران محصولات نظامی غرب، درآمد خوبی را نصیب شرکت های ساخت تسلیحات نظامی می کند که این روزها در کوران بحران اقتصادی جهانی دستخوش تغییرات شده اند.بنابراین اتخاذ سیاست های دوگانه در غرب مانند به رسمیت نشناختن انتخابات قره باغ با وجود فرستادن ناظرانی برای این انتخابات را می توان در جهت تامین منافع حداکثری از بحرانی فرامنطقه ای ارزیابی کرد.در این میان، نمی توان از نقش جمهوری آذربایجان غافل شد.
جمهوری آذربایجان اخیرا به عنوان عضو غیردایم شورای امنیت سازمان ملل متحد، وارد این نهاد بین المللی شده و در این میان، برنامه ها و نگاه خود را به افق هایی فراتر از خواست های ملی و منطقه ای معطوف داشته است.بنابراین به نظر می رسد جمهوری آذربایجان که پیش از این، بارها در واکنش به اتفاق های منطقه قره باغ و برگزاری دوره های پیشین انتخابات این منطقه با لحنی تندتر به انتقاد پرداخته بود، اینک به واسطه جایگاه فرامنطقه ای خود در بکارگیری الفاظ و واژه ها محافظه کاری های بیشتری را لحاظ می کند.البته راهبرد ‘الهام علی اف’ رییس جمهوری آذربایجان، نیز مبتنی بر اتخاذ سیاست های فرا منطقه ای و تقویت همکاری های دوجانبه با برخی از قدرت های بزرگ بین المللی برای بالا بردن جایگاه این کشور است.
با این حال، نباید در این میان بحث حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی باکو را فدای ارتباط های سیاسی با کشورهایی کرد که کیلومترها دورتر از منطقه قرار دارند و تحولات آذربایجان یا ارمنستان تاثیر مستقیمی بر خاک یا جان شهروندان آنها ندارد.
به هر حال، حل مشکلی که سال هاست منطقه قره باغ را به عرصه ای برای منفعت جویی های قدرت های بزرگ و کشورهای اروپایی و آمریکایی تبدیل کرده است، علاوه بر خویشتنداری طرف های مناقشه و منطق، نیاز به آینده نگری و در نظر گرفتن خواست همه ساکنان این بخش دارد؛ امری که شاید به ضرر قدرت هایی تمام شود که از جانب این درگیری توبره های خود را پر می کنند اما در نهایت، به صلحی پایدار در منطقه می انجامد.
منبع: ایرنا https://ccsi.ir//vdcg.q9trak9uwpr4a.html
ccsi.ir/vdcg.q9trak9uwpr4a.html