اجلاس روسيه- ناتو؛ همكاري در رقابت راهبردي

 نشست روز سيزدهم تيرماه شوراي روسيه- ناتو در شهر سوچي نشان داد كه دو طرف در حوزه هاي مختلف اختلاف راهبردي دارند كه پيشينه آن به ماهيت تعاملات امنيتي باز مي گردد.
نشست شوراي روسيه – ناتو روز دوشنبه سيزدهم تيرماه در سوچي روسيه و با حضور 'ديميتري مدوديف' رييس‌جمهوري روسيه، و 'آندره فوگ راسموسن' دبيركل ناتو، برگزار شد. در اين رابطه 'دميتري راگوزين' نماينده دايم روسيه در ناتو، اعلام كرد: 'دستور كار اين نشست در سه موضوع پيگيري شد كه موضوع نخست؛ روابط روسيه – ناتو بعد از نشست سران ليسبون كه براي بررسي اين مساله 'سرگئي لاوروف' وزير امور خارجه روسيه، نيز حضور داشت. موضوع دوم، مساله مربوط به طرح ايجاد سامانه دفاع ضد موشكي در اروپا و مشاركت روسيه در آن مي‌شود. در اين رابطه وزير امور خارجه روسيه با اشاره به توافقات ميان روسيه- ناتو در اجلاس ليسبون در آبان ماه۱۳۸۹مبني بر مشاركت كامل مسكو در طرح سپر دفاع موشكي ناتو، ايجاد دو سيستم دفاع ضد موشكي را غير قابل قبول عنوان كرد كه در غير اين صورت روسيه مجبور به تحقق طرح ايجاد سامانه دفاع هوايي-فضايي خود،‌ توسعه نيروهاي راهبردي تهاجمي اين كشور، بخصوص در مرزهاي غربي آن و حتي خروج از پيمان كاهش تسليحاتي با آمريكا موسوم به پيمان استارت۲ خواهد شد. يكي ديگر از موضوعات مورد بررسي در نشست شوراي روسيه- ناتو مساله ليبي و دخالت ناتو در اين كشور بود. وزير امور خارجه روسيه پس از ديدار با فرمانده ناتو، اين سازمان نظامي را متهم كرد كه قطعنامه صادر شده از سوي سازمان ملل در خصوص ليبي را به دلخواه خود تفسير كرده است. بنابر اين نتايج مذاكرات بيشتر از وجود اختلافات ميان روسيه و ناتو حاكي بوده و كمتر نشاني از دستيابي به يك موافقتنامه امنيتي در آن ديده مي شد و شواهد حاكي از آن است كه احتمال عميق تر شدن اين اختلافات نيز وجود دارد. در اين رابطه لاوروف پس از پايان مذاكرات در گفت وگو با خبرگزاري ريانووستي روسيه اعلام كرد: 'تاكنون در زمينه چگونگي اجراي قطعنامه سازمان ملل تفاهم مشتركي وجود نداشته و روسيه خواهان اجراي مفاد اين قطعنامه بدون بسط هرگونه برداشت و يا تفسير اضافي از آن است.'
به نظر مي رسد كه با پايان شوراي روسيه- ناتو دورنماي روابط مسكو و اين سازمان در چارچوب هاي فعلي به سمت اختلاف گسترده حركت كند به طوري كه وزارت امورخارجه روسيه روز شنبه هجدهم تير ماه اعلام كرد كه لاوروف بيستم تير ماه براي مذاكره درباره سامانه دفاع ضد موشكي ناتو به آمريكا سفر خواهد كرد.

** روسيه- ناتو؛ همكاري راهبردي
----------------------------------------
روابط روسيه- ناتو در طي ۲۰ سال گذشته از فراز و نشيب هاي فراواني برخوردار بوده كه از زمان تشكيل اين سازمان در سال ۱۹۴۹ (۱۳۲۸) تاكنون اين روابط همواره در نوسان بوده و روسيه، ناتو را تهديدي براي خود محسوب مي كرده است. بر اين مبنا، از زمان پيدايش ناتو در سال‌هاي پس از جنگ جهاني دوم تا سال ۱۹۹۰(۱۳۶۹) ناتو بزرگترين تهديد براي شوروي و بلوك شرق محسوب مي‌شد و در برابر آن پيمان ورشو تشكيل شده بود. از سال ۱۹۹۱ (۱۳۷۰) و از زمان فروپاشي شوروي بحث همكاري با ناتو مطرح شد كه از درخواست براي عضويت و همچنين عضويت محدود در چارچوب منشور رم (راهبردهاي جديد ناتو براي دهه۹۰ ميلادي تعيين شد)، تا سياست هاي اعلامي ناتو به عنوان تهديد بويژه در جريان بحران كوزوو در ۱۹۹۹ (۱۳۷۸) و بحران اوستياي جنوبي در ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) در نوسان بوده است. روسيه در سال ۲۰۰۰ (۱۳۷۹) در 'سند امنيت ملي' و همچنين 'سند دكترين نظامي' خود، ناتو را به عنوان تهديد نظامي مطرح كرد و همچنين در سند دكترين نظامي سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵) نيز به چنين موضوعي پرداخت. روس ها در سند 'تدبير سياست خارجي' خود كه در ژوئيه ۲۰۰۸ منتشر شد، خواستار حل مسائل امنيتي آتلانتيك و اوراسيا (از ونكوور كانادا تا ولاديمر اوستوك نزديك مرزهاي روسيه، ژاپن و چين) شده‌اند. در اين رابطه، روس ها نه تنها ناتو را تهديد نظامي عنوان كرده اند بلكه براي حل مسائل امنيتي براي ايجاد يك جايگزين براي آن مي‌دانستند. به هر حال روابط ناتو و روسيه در طول ۲۰سال اخير همواره در نوسان بوده و حوادث و جريانات نيز طبعا بر آن تاثير داشته است. چنانكه بحران كوزوو روابط ناتو و روسيه را به تعليق كشاند اما بعد از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ (شهريور ۱۳۸۰) روابط دو طرف در چارچوب شوراي ناتو-روسيه شكل گرفت. همچنين دو طرف در چارچوب حل مساله افغانستان همكاري داشتند (كمك به عبور ترانزيت كالاهاي ناتو به افغانستان)، اما بعد از جنگ آمريكا و عراق در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) و سپس موج جديد انقلاب‌هاي رنگي در اوكراين و گرجستان در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) اين روابط تيره شد و ضربه اساسي در شكل گيري يك روابط ساختارمند ميان روسيه- ناتو در جريان بحران اوستيا (روسيه- گرجستان) زده شد. در جريان اين بحران و سپس مانور ناوگان ناتو در درياي سياه، روابط روسيه و ناتو يكبار ديگر به تعليق در آمد و پس از آن اخراج ديپلمات‌هاي روسي و برگزاري مانور اخير ميان برخي اعضاي ناتو و دولت گرجستان در نزديكي اوستياي جنوبي روابط روسيه و ناتو را به بدترين وضعيت در ۲۰ سال اخير تنزل داد.
اما در جريان مذاكران سوچي، روسيه در عمل خواستار همكاري 'همكاري راهبردي' (Strategic Partnership) با ناتو شده است. در اين رابطه وزير امور خارجه روسيه، به خبرگزاري ريانووستي گفت كه 'ناتو شريك ما است و ما مي خواهيم همكاري به صورت راهبردي ادامه پيدا كند، همانطور كه در اجلاس ليسبون موافقت شد'. با توجه به وجود نوسان در روابط روسيه- ناتو در طي ۲۰سال گذشته و نوع نگاه مسكو به رويكردهاي ناتو سوال اينجاست كه، همكاري راهبردي به چه معناست و الزامات شكل گيري آن چگونه خواهد بود؟
در حوزه راهبردي، همكاري راهبردي به معناي ارتقاي روابطي خواهد بود كه رويكردهاي دو طرف از اشتراك عملياتي برخوردار باشد و از الزامات اصلي آن نيز، نزديكي روابط سياسي- اقتصادي است. در اين چارچوب به نظر نمي رسد كه روسيه- ناتو از چنين پايه هايي براي ايجاد همكاري هاي راهبردي برخوردار باشند اما در اين ميان آنچه از اهميت بالايي برخوردار است، تلاش مسكو براي ايجاد چنين رابطه اي، فرصت سازي در جهت افزايش كنترل بيشتر بر رفتارهاي ناتو است. چنين راهبردي مي تواند روس ها را در فضايي از 'تعامل استراتژيك' قرار داده و فضايي تصميم گيري و تصميم سازي ناتو را چند قطبي سازد.

** روسيه-ناتو؛ ادامه مذاكره براي سپر دفاع موشكي
----------------------------------------------------------
سپر دفاع موشكي از سال ۲۰۰۸م و پس از اعلام راهبرد جديد دفاعي دولت 'باراك اوباما' رييس جمهوري فعلي آمريكا، مبني بر كنار گذاشتن طرح سپر دفاع موشكي دولت 'جرج بوش' رييس جمهوري سابق اين كشور، در قالب قراردادهاي مستقل با كشورهاي اروپاي شرقي و جايگزيني با طرح سپر دفاع موشكي ناتو، وارد مرحله جديدي شد كه در قالب مذاكرات روسيه- ناتو قرار گرفته است. با وجود اينكه روسها در اجلاس ليسبون با كليات طرح موافقت كرده اند، اما همواره بر عملياتي شدن يك سامانه منطقه‌اي مشترك و مشاركت كامل روسيه در آن تاكيد كرده اند، در حالي كه ناتو بارها اعلام كرده است كه روسيه مي تواند در اين طرح به شكل دو سامانه مجزا مشاركت داشته باشد. اين در حالي است كه ناتو براي رسيدن به تصميم واحدي در اين زمينه يك سال فرصت دارد، يعني تا نشست سران اين سازمان در شيكاگو آمريكا كه قرار است در ماه مه سال ۲۰۱۲ (مرداد۱۳۹۱) برگزار شود و مي‌بايست خصوصيات كلي طرح ايجاد سامانه دفاع ضد موشكي اروپايي را به تصويب برساند. در چنين چارچوبي، مذاكرات در حالي در سوچي به پايان رسيد كه دو طرف به نتيجه مطلوبي دست نيافتند. در اين رابطه لاوروف اعلام كرد كه 'روسيه از دو بخشي شدن چنين طرحي حمايت نمي كند' و در ديگر سو، راسموسن نيز اعلام كرد كه 'مسائل كليدي بسياري در عملياتي شدن اين طرح وجود دارد كه به ادامه گفت وگو و مذاكرات بيشتري نياز است'. بر اين اساس، به نظر مي رسد كه روسيه و ناتو در چارچوب رويكردهاي خود به نقطه مشتركي نرسيده اند و با توجه به اينكه روس ها بارها اعلام كرده اند كه آمريكا و روسيه بايستي اين موضوع را حل كنند، تلاش ناتو در چارچوب شوراي روسيه- ناتو چندان كارساز نخواهد بود.

**روسيه- ناتو؛ آينده بحران ليبي
-------------------------------------
چگونگي حل بحران ليبي يكي ديگر از موضوعاتي است كه در شوراي روسيه- ناتو در سوچي مورد بررسي دو طرف قرار گرفت. روسيه از زمان آغاز بحران در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا، تلاش كرده تا مواضعي محافظه كارانه اتخاذ كند و تنها در حوزه ليبي و به دليل حمله ناتو به اين كشور سياست فعالي را در پيش گرفت.
'سرگئي لاوروف ' وزير امور خارجه روسيه، روز دوشنبه بعد از ديدار با 'آندرس فوگ راسموسن' رييس سازمان پيمان آتلانتيك شمالي، گفت كه روسيه و ناتو همچنان درباره حملات هوايي به ليبي اختلاف دارند. لاوروف با اشاره به قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل كه مسير حمله هوايي به ليبي را هموار كرد، گفت: تاكنون هيچ درك مشتركي درباره اينكه چگونه قطعنامه در حال اجرا شدن است،‌ وجود نداشته است .
ليبي از جمله متحدين سنتي مسكو در زمان جنگ سرد بوده است و اين روابط در دوران پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي ادامه داشت. از سال ۲۰۰۴ ميلادي يعني درست از زمان لغو تحريم‌هاي غرب عليه ليبي، روسيه پنج قرارداد مهم نظامي ‌با اين كشور امضا كرد. همچنين، روسيه در سال ۲۰۰۸ بصورت مبنايي موافقت كرد تا بدهي ۵/۴ ميليارد دلاري ليبي مربوط به دوران شوروي سابق را در ازاي خريد سلاح‌هاي روسي به اين كشور ببخشد، بنابراين طي قراردادهايي كه در سال‌هاي ۲۰۰۸ و ۲۰۱۰ ميان طرفين امضا شد، ليبي برخي اقلام نظامي را از روسيه دريافت كرد و قرار بود در مراحل بعدي نيز قراردادهايي مجموعا به ارزش ۲/۲ ميليارد دلار در خصوص تحويل سلاح‌هاي پيشرفته به ليبي منعقد گردد. سامانه‌هاي دفاع موشكي تور-‌ ام-۱ و اس-۳۰۰ و برخي سلاح‌هاي پيشرفته ديگر مانند جنگنده‌هاي ميگ – ۲۹، هلي كوپتر و زيردريايي غير‌هسته‌اي از جمله درخواست‌هاي ليبي از روسيه بوده كه مذاكره در خصوص آنها هنوز در مراحل مقدماتي بوده و نهايي نشده است. اما روسيه با راي ممتنع به قطعنامه هاي ۱۹۷۰ (تحريم نظامي ليبي) و ۱۹۷۳ (انجام كليه اقدامات براي محافظت از غيرنظاميان در ليبي) در شوراي امنيت نشان داد كه در رويكرد خود تمايلي به حمايت همه جانبه از قذافي ندارد. در عين حال، مدوديف و ديگر رهبران روسي بارها اعلام كرده اند كه ناتو قطعنامه هاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد را در چارچوب يك عمليات نظامي گسترده تفسير كرده است . در اين زمينه لاوروف در شوراي روسيه- ناتو تاكيد كرد كه 'تفسير قطعنامه هاي شوراي امنيت مي تواند به يك رويه تبديل گردد كه اين مساله مي تواند براي صلح و امنيت جهاني خطرناك باشد'.
همچنين برخي تحليلگران معتقدند تاكتيك هاي روسيه در مناقشه اخير، امكان بهره برداري از شرايط موجود را به مسكو مي دهد. به طوري كه از يك سو بحران ليبي به روسيه اين امكان را مي دهد كه نه تنها روابطش با غرب ضعيف نشود بلكه بتواند در تحكيم روابط خود با غرب گام هاي موثري بردارد و از سوي ديگر مسكو با صرفنظر كردن از حق وتو در صدور قطعنامه ۱۹۳۷، اين حق را براي خود ايجاد كرد تا بر حكومت احتمالي آينده ليبي تاثيرگذار باشد.