بازگشت آرام به اردوگاه چپ

یکشنبه چهارم دسامبر سال ۲۰۱۱ ، با برگزاری انتخابات دومای دولتی روسیه که مهم ترین نهاد قانون گذاری در روسیه محسوب می شود ، احزاب موجود در عرصه سیاسی امروز روسیه – که امکان فعالیت دارند – در وزن کشی ای جدی ، اندازه و جایگاه خود را از نظر میزان اقبال و توجه توده مردم ، به معرض داوری نهادند و حاصل ، برآیند سمت و سوی سیاست در فدراسیون روسیه ، حداقل برای شش سال آینده را نشان خواهد داد .
فارغ از برخی اما و اگرها در شیوه رای گیری و نقدهایی که بر صحت انتخابات پارلمانی روسیه وارد شده است و به برخی تجمعات و برخوردهای پراکنده خیابانی نیز انجامیده است ، نگاهی تحلیلی بر آرایش سیاسی احزاب حاضر در انتخابات در دومای روسیه ، از منظر جامعه شناختی و زیرساخت های فرهنگی جامعه روس ، می تواند رویکردهای حاکم بر فضای اجتماعی / فرهنگی پهناورترین کشور جهان را در عصر غلبه پارادایم های غرب بنیاد ، بر مقدرات سیاسی و گفتمان های رایج در عرصه های نظری عالم سیاست ، تا اندازه ای نشان گر باشد .
نگارنده در این مختصر قصد ورود به تاریخجه و سیمای کلی تحزب در روسیه امروز ندارد . امری که دامنه ای وسیع از بحث های مهم و دیدگاه های متعدد را در بر می گیرد و در جای خود ، موضوعی مهم ، قابل تامل و در خور نگاهی جداگانه است . آن چه در این تحلیل مختصر بر سر تبیین آنیم ،پی بردن و راه یافتن به فضای کلی حاکم بر جامعه روسیه امروز از منظر و منفذ نتیجه انتخابات پارلمانی چند روز گذشته این کشور است .


احزاب ، نمایندگان ساختار اجتماعی
در نظام های دموکراتیک مبتنی بر رقابت واقعی احزاب سیاسی به معنای مدرن و دقیق کلمه ، احزاب سیاسی ، نوعا نمایندگی طبقاتی خاص از جامعه را بر عهده داشته و یا حداقل منادی منافع و مدافع حقوق آن طبقه ویژه هستند . از این روست که پایگاه اجتماعی احزاب ، در ساز و کاری مبتنی بر ایدئولوژی ، مرامنامه ، سیاست های رسمی و سمت و سوی جهت گیری های اقتصادی و اجتماعی آن ها شکل می گیرد و در این ساز و کار نظام مند است که احزاب چپ گرا ( با همه گرایش های متفاوت و متعدد خود ) نمایندگی طبقه متوسط اجتماعی را عهده دار می شوند و راست گرایان به نوعی مدافع وضع موجود تلقی می شوند یا طرفدار سرمایه داری صنعتی یا تجاری و ....
در رقابت های انتخاباتی دومای دولتی روسیه که با مناقشات و اما و اگرهایی نیز همراه شده است ، احزابی که اجازه حضور داشته و موفق به کسب حداقل آراء لازم برای ورود به مجلس نمایندگان روسیه شدند به شرح ذیل ، نمایندگی طبقات مختلف اجتماعی روسیه امروز را عهده دارند :
۱ – حزب روسیه متحد که حزب حاکم بر کشور در دو دهه اخیر بوده و مستظهر به پشتیبانی های طبقه بوروکرات حاکم و نهادها و تشکل های رسمی و دولتی روسیه بوده و هست . روسیه متحد در طبقه بندی احزاب روسیه امروز ، حزبی میانه رو و از منظر ایدئولوژیک محافظه کار و ملی گرا به شمار می رود . این حزب بزرگ ترین و قدرتمندترین حزب فعلی روسیه است ، و با عنایت به محبوبیت ولادیمیر پوتین در بین اقشار مختلف مردم روسیه مرکزی و اروپایی ، پایگاه اجتماعی نسبتا قدرتمندی را به خود اختصاص می دهد .
روسیه متحد در انتخابات اخیر ، بر اساس آمار اعلام شده ، ۳۲/۴۹ درصد آراء شرکت کنندگان را به خود اختصاص داده و با کاهش نزدیک به ۱۵ درصدی آراء خود نسبت به انتخابات قبلی ، به موجی از گمانه زنی ها و تحلیل ها در باره چرایی و چگونگی این ریزش محسوس آراء دامن زده است .
۲ – حزب کمونیست روسیه که خود را وارث حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی می داند و پس از روسیه متحد ، محبوب ترین و پرطرفدارترین حزب سیاسی فدراسیون روسیه است . حزب کمونیست روسیه ، چپ ترین گرایش سیاسی و اقتصادی در روسیه را نمایندگی کرده و علاوه بر محبوبیت و پایگاه اجتماعی قابل توجه در بین بسیاری از نخبگان کهنسال ، بوروکرات های قدیمی و طبقات فرودست اقتصادی جامعه ، در سالیان اخیر موفق به جذب شمار قابل توجهی از نیروهای جوان و ناراضیان از سیستم های اقتصادی و سیاسی امروز روسیه در بین هواداران خود شده است . حزب کمونیست روسیه با کسب ۴۶/۲۰ درصد از کرسی های دوما و ۶۲/۷ درصد افزایش آراء در انتخابات اخیر نسبت به دوره قبل ، موفق ترین کارنامه را از نظر جذب هوادار در بین احزاب رقیب در انتخابات از خود بر جای گذاشت .
۳ – حزب روسیه عدالت محور که از احزاب جدید الولاده روسیه بوده و در اواخر سال ۲۰۰۶ میلادی تاسیس شده است ، گرایش جدیدی از سوسیالیسم را در روسیه نمایندگی می کند که بنا بر مرامنامه رسمی این حزب ، بر عدالت ، آزادی و همبستگی مبتنی است . سرگی میرونوف رئیس سابق مجلس شورای فدراسیون روسیه رهبری این حزب را بر عهده داشته و با توجه به شعارهای حزب در مبارزه با اولیگارشیسم عنان گسیخته در روسیه کنونی ، در طبقه متوسط جامعه شهری روسیه ، جایگاهی نسبی به خود اختصاص داده است . روسیه عدالت محور در انتخابات اخیر ، ۲۱/۱۴ درصد از کرسی های دوما را به خود اختصاص داده و با افزایش ۵/۵ درصدی آراء خود نسبت به انتخابات قبلی ، کارزار انتخاباتی را با نتیجه ای نسبتا خوب به پایان برده است .
۴ – حزب لیبرال دموکرات به رهبری ولادیمیر ژیرینوفسکی سیاستمدار معروف و جنجالی روسیه ، از معدود احزاب راستگرای روسیه است که با طرح شعارهای ملی گرایانه و عوام پسند ، به ویژه در بین گروه هاا ملی گرا و تمامین طلب قومی / فرهنگی روس ، جایگاهی قابل توجه دارد . حزب لیبرای دموکرات بر خلاف عنوان خود ، از نظر تعریف سیاسی ، نه لیبرال و نه دموکرات است و چنانچه از مرامنامه آن نیز بر می آید بیشتر حزبی محافظه کار و اصلاح طلب و مبتنی بر اندیشه ها و آراء رهبر خود ژیرینوفسکی است که مدعی احیای امپراتوری روسیه و شکل گیری روسیه بزرگ است .
حزب لیبرال دموکرات با اختصاص ۴۵/۱۲ درصد کرسی های دوما به خود ، از رشد ۶۷/۱۱ درصدی آراء خود نسبت به انتخابات پیشین شادمان است .

به جز این چهار حزب روسیه ، هیچکدام از دیگر احزاب روسیه ، موفق به کسب حداقل ۵ درصد آراء برای ورود به پارلمان نشدند و شکل گیری ساختار سیاسی و چینش کنشکران عرصه سیاست در فدراسیون روسیه ، از تعامل و نقش آفرینی این فعالان سیاسی روسیه امروز حاصل می شود .

نتیجه گیری

انتخابات دومای روسیه ، صرف نظر از مناقشات و مسائلی که در خصوص سلامت برگزاری آن در جریان است و نگارنده قصد ورود به آن را ندارد ، آگاهان و تحلیل گران مسائل روسیه کنونی را به برخی نتایج و ارزیابی ها رهنمون می شود که اهم آن ها از قرار ذیل می باشند :

۱ – جریان چپ در مفهوم کلی آن که به کلیه نیروهای اجتماعی و سیاسی عدالت طلب ، مدافع حقوق محرومان ، مخالف نظام اقتصادی سرمایه داری عنان گسیخته و معارض با ساز و کارهای اولیگارشی رو به رشد در کشور اطلاق می شود ، از اقبال و توجه ویژه ای در جامعه روسیه برخوردار شده است . این نکته مهمی است که در اغلب تحلیل ها و ارزیابی های انتخابات اخیر روسیه مغفول واقع شده است . در روسیه ای که با این سرعت سرسام آور به سمت نهادها و سازوکارهای سرمایه داری به پیش می رود ، احیای جایگاه و اقتدار چپ ها و به ویژه خیز بلند حزب کمونیست در گسترش شمار کرسی های خود در دوما ، رویدادی قابل تامل و نیازمند بررسی و تحلیل جدی است .
۲ – علی رغم برخی بزرگنمایی های رسانه های غربی ، جریان ها و گرایش های مدرن و غرب محور ، حداقل بر اساس نتایج اعلام شده ، جایگاه قابل توجهی در جامعه روسیه نیافته اند . این امر حتی در میزان اقبال و توجه به حزب سبزهای روسیه ، که در شکلی خفیف ، به نوعی نمایندگی روشنفکران مدرن این کشور را بر عهده دارد متجلی گردید . حزبی که با ۴۳/۳ درصد کل آراء ، حتی موفق به ورود به دوما نیز نشد .
۳ – کاهش محبوبیت حزب حاکم ، علی رغم تبلیغات وسیع ، استفاده از امکانات فراوان و بهره گیری از چهره های محبوب مردمی در کارزارهای انتخاباتی ، موضوعی قابل بررسی و تامل بیشتر و در خور بحثی مستوفا و جداگانه است . این مهم از منظرهای مختلف اقتصادی ، سیاسی و نیز وزن و اندازه جایگاه جهانی روسیه در جهان قابل بررسی و ریشه یابی است و در هرگونه تحلیل از چرایی و چگونگی آن ، نباید از برخی مشکلات و بحران های اجتماعی روسیه ، اختلاف رو به تزاید طبقاتی ، رشد و نضج بیش از پیش اولیگارشی وابسته به حاکمیت و مسائل مبتنی بر نظام سیاسی تمرکز گرای روسیه امروز غافل شد .