برگزاری انتخابات پارلمانی افغانستان، مذاکرات صلح بین آمریکا و طالبان، مذاکرات بین الافغانی، آتش بس سه روزه بین دولت افغانستان و طالبان در عید قربان، سقوط فراه و غزنی به دست طالبان، کشته شدن عبدالرازق فرمانده امنیتی در ولایت قندهار، انتقال نخستین محموله صادراتی افغانستان به هند از طریق بندر چابهار ایران، برکناری تمام اعضای کمیسیون های انتخاباتی افغانستان، ثبت نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، از مهم ترین رویدادهای داخلی افغانستان در سال 1397 بود.
افغانستانی نگران‌کننده
خطاهای سیاسی، قوم‌گرایی، مداخلات خارجی، ضعف های حکومتی، از عمده عواملی بودند که زمینه تشدید حملات طالبان و گروههای دیگر را طی سال 1397 در افغانستان فراهم کردند و به طالبان فرصت دادند تا از وضیعت پیش آمده به نفع خود استفاده کنند. فشار برای جلوگیری از فعالیت برخی از نیروهای افغانستانی، رهایی زندانیان طالبان بدون پیگرد قضایی، بی تفاوتی مسئولین امنیتی و... موجب گردید تا سال 1397 برای مردم افغانستان خونین‌ترین سال پس از اشغال این کشور گردد. طی سال 1397، شمار کشته‌ها و زخمی‌های غیر نظامیان در افغانستان نسبت به سال قبل از آن 19 % افزایش یافت. طبق آمار دریافتی کمیسیون حقوق بشر افغانستان، تعداد 3032 تن کشته و 10080 تن زخمی، شده‌اند. هر چند شمار کشته شدگان نسبت به سال 1396 ، 6 % کاهش یافته، اما شمار زخمی‌ها 35.5% افزایش نشان می‌دهد. گروه «طالبان» عامل 53 %، گروه «داعش» عامل 11.5 %، نیروهای دولت مرکزی کابل، عامل 11.3 %، نیروهای نظامی خارجی، عامل 22% تلفات انسانی وارده به مردم غیر نظامی افغانستان بوده اند. عامل 22 % تلفات غیر نظامیان خارجی روشن نیست، زیرا کسی مسئولیت آن را برعهده نگرفت. بیشترین شمار تلفات غیر نظامیان، ناشی از حملات انتحاری بود که حدود 37 % را تشکیل می دهد و پس از آن جنگ، حملات راکتی، مین های کنار جاده، حملات هوایی، ترور و عملیات شبانه به ترتیب در جایگا‌های بعدی قرار دارند. طی سال 1397، تعداد 24 خبرنگار کشته و 20 تن خبرنگار، زخمی شدند و 18 خبرنگار نیز مورد ضرب و شتم، توهین و تحقیر قرار گرفتند. (1)
سال 1397، در افغانستان با حمله تروریستی آغاز شد، در اول فروردین ماه، تجمع مردم کابل پایتخت این کشور در «کارته سخی» موسوم به زیارتگاه حضرت علی «ع» هدف قرار گرفت و طی آن 35 تن شهید و 65 تن دیگر زخمی شدند. آخرین رویداد ناگوار نیز در هفدهم اسفند ماه در غرب کابل، طی برگزاری مراسم تجلیل از سالگرد شهادت «عبدالعلی مزاری» بنیانگذار حزب وحدت اسلامی افغانستان، در حمله خمپاره ای، 11 تن کشته و 95 نفر هم زخمی شدند. وضعیت افغانستان در سال 1397 ، از منظر بین المللی نیز وحشت انگیز بود، بنا بر آخرین گزارش سازمان ملل، طی سال گذشته بیش از 3800 غیرنظامی در افغانستان قربانی خشونت و ناامنی شدند.
از دیگر حوادث امنیتی مهم در سال1397، کشته شدن ژنرال«عبدالرازق اچکزی» فرمانده امنیت ولایت قندهار، عامل مهم ثبات در جنوب کشور، بود. وی یکی از سرسخت‌ترین مخالفین طالبان و پاکستان در افغانستان بود. عبدالرازق در اوایل پاییز سال گذشته زمانی پس از مشاجره با ژنرال اسکات میلر فرمانده نیروهای آمریکایی در افغانستان در دفتر والی قندهار، هنگام خروج از این مکان ترور شد. این حادثه بار دیگر نگاه بسیاری از افغانستانی‌ها را به نقش مخرب آمریکا در آن کشور جلب کرد. (2) درست چند وقت پس از این حادثه تروریستی در قندهار، خبرهایی از آغاز مذاکرات آمریکا و طالبان به بیرون درز کرد. مذاکراتی که گرچه مسبوق به سابقه بود، اما آشکار و جدی‌تر از گذشته شکل گرفت. در ابتدا مذاکراتی در امارات بین نمایندگان آمریکا و طالبان برگزار شد و سپس چند دور مذاکره در دوحه قطر پیگیری شد. در همه این مذاکرات دولت و جریانهای سیاسی، مذهبی و قومی افغانستان غایب بودند. این مذاکرات نشان داد، اگر چه آمریکا با هدف شکست طالبان به افغانستان لشگرکشی کرد، ولی در نهایت پذیرفته است که باید با طالبان وارد گفتگو شود. (3) اینک، آمریکایی‌ها در جنگ افغانستان امید به پیروزی ندارند و طالبان به آمریکایی‌ها نشان داد که آنها از راه جنگ در افغانستان پیروز نمی‌شوند، لذا برنامه مذاکره در دستور کار قرار گرفت. محور اصلی شش دور مذاکرات طالبان ـ آمریکا، خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان، آزادی اعضای طالبان از زندان، خارج شدن اعضای این گروه از فهرست سیاه سازمان ملل، تبدیل نشدن افغانستان به پایگاهی برای حمله به دیگر کشورها و برقراری آتش بس در افغانستان بود. مذاکرات آمریکا و طالبان درراستای برقراری آتش بس بین حکومت مرکزی کابل با طالبان نبود. زیرا طالبان، به رغم آتش بس با کابل در تابستان 97، تاکنون هر گونه گفتگو با دولت افغانستان را رد کرده و دولت مرکزی را فاقد مشروعیت معرفی کرده اند. طالبان هم چنین طی بهمن ماه 1397 در مسکو مذاکراتی را با شخصیتهای سیاسی، مذهبی و قومی افغانستان و برخی دیپلماتهای دست اندر کار، برگزار کرد. برگزاری انتخابات پارلمانی، رویداد سیاسی مهم دیگر افغانستان در سال 1397 بود. این انتخابات با تاخیر و البته تحت الشعاع مسایل امنیتی در اواسط تابستان 1397 برگزار شد. ضعف مدیریت، مشکلات رهبری کمیسیون انتخابات و عدم شفافیت موجب گردید تاکنون نتیجه این انتخابات بطور کامل و مورد تایید همگان اعلام نشده و در برخی شهرها نظیر کابل نیز نتیجه انتخابات باطل اعلام شد، در ولایت غزنی هم به علت مشکلات امنیتی انتخابات برگزار نشد. مقدمات انتخابات ریاست جمهوری سال 1398، تا حدودی طی سال گذشته فراهم شد و نامزدهای این انتخابات به همراه دو معاون‌شان مشخص شدند، در این انتخابات چهره‌هایی همچون اشرف غنی، عبدالله عبدالله، حنیف اتمر، گلبدالدین حکمتیار، زلمی رسول، احمد ولی مسعود، فرامز تمنا و لطیف پدرام ثبت نام کرده‌اند. رییس جمهور افغانستان که به علت عملکرد منفی کمیسیونهای انتخاباتی این کشور تحت فشار قرار داشت، طی هفته های اخیر، اعضای دو کمیسیون انتخاباتی این کشور را برکنار کرد. لذا بی‌اعتمادی به کمیسیون انتخابات افغانستان به علت عملکرد آن کماکان وجود دارد.
افغانستان در سالی که گذشت شاهد تحقق رویای قدیمی خود برای خروج از انحصار دسترسی به آبهای آزاد بود و توانست نخستین محموله خود را از طریق بندر چابهار مبادله کند. طی اسفند ماه 1397، در زرنج ، مرکز ولایت نیمروز مراسمی نویدبخش برای افغانستانی‌ها برگزار شد. در این مراسم که اشرف غنی رییس جمهور افغانستان هم حضور داشت، ابراز داشت: «همکاری های منطقه ای نقشه را تغییر می‌دهد، افغانستان از جزیره بدون ارتباط به کشور چهار راه ترانزیتی با کمک ایران و هندوستان مبدل شده است.» انتقال نخستین محموله صادراتی افغانستان به مقصد هند از طریق بندر چابهار ایران کلید زده شد و نشان داد کابل، تهران و دهلی نو برای رونق بخشیدن به روابط تجاری و اقتصادی و بهبود شرایط، عزمی راسخ دارند. افتتاح راه ترانزیتی «لاجورد»، پیشرفت فیزیکی راه آهن هرات ـ خواف طی سال 1397 که کار قطعه سوم آن 90 % تکمیل شده و قرار است به زودی به بهره برداری برسد و نیز تدوین سند جامع همکاری کابل ـ تهران را می‌توان از دیگر رخدادهای مهم افغانستان در سال 1397 برشمرد. (4)
جمع بندی
اوضاع افغانستان پس از حضور هجده ساله نظامیان آمریکایی که برای مبارزه با تروریسم، تأمین امنیت و توسعه افغانستان به این کشور لشگر کشیدند، در وضعیتی مطلوب قرار ندارد و مردم افغانستان نسبت به هر زمان دیگر در فقر، ناامنی و چالش های گوناکون امنیتی بسر می برند. این همه مشکل را باید با مبهم بودن نتایج مذاکرات آمریکا با گروه طالبان، نگرانی مردم و مقامات سیاسی و احزاب افغانستان در خصوص صلح، امنیت، دولت مردم سالار، تنش احزاب در کسب قدرت سیاسی، ارزیابی و تحلیل کرد. علی رغم تمامی فرازوفرودها در افغانستان، اگر چه از منظری مردم را نگران و کم امید می‌کند، ولی از سویی دیگر آنها را به آینده‌ای روشن‌تر سوق می‌دهد. عمده‌ترین مطالبات جامعه افغانستان، تأمین امنیت، ثبات صلح، تولید و اشتغال‌زایی است. در آخرین نظرسنجی سالانۀ بنیاد آسیایی، سطح کلی ثبات امنیتی در سراسر افغانستان ۴۲٫۷ % و سطح بی‌کاری نیز ۳۱٫۲ % سنجش شد. (5) علی رغم همه این گزاره های منفی، امید نیل به صلح، دستیابی به امنیت و ثبات، هنوز درخشان ترین ستاره آسمان تیره افغانستان، ستاره ای فروزان که در سال جاری نیز در دل یکایک مسلمانان غیور افغانستان ، روشن خواهد ماند.
منابع:
- 1- «سیما سمر» رئیس کمیسیون حقوق بشر افغانستان، مصاحبه مطبوعاتی مورخ سوم اردیبهشت ماه 1398
2- خبرگزاری ایرنا، کد خبر: 83288962 ـ مورخ 03/02/1398
3- وحید مژده کارشناس مسایل سیاسی افغانستان، مصاحبه با خبرگزاری آوا
4- خبرگزاری ایرنا ـ کد خبر: 83257107 (6925398) ـ مورخ 08/01/1398
5- احمد مرجانی نژاد ـ پایگاه خبری، تحلیلی الوقت ـ 23/10/1394- http://alwaght.com/fa/News/36132
* کارشناس توسعه روابط فرهنگی اداره کل آسیا و اقیانوسیه https://ccsi.ir//vdchizni.23nzidftt2.html
ccsi.ir/vdchizni.23nzidftt2.html