روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه (AKP) در ترکیه، آغاز دوره جدیدی را در این کشور رقم زد.
به گزارش پایگاه تحلیلی – خبری ایران بالکان (ایربا) ریشه تفکرات و شیوه های سیاسی رهبران این حزب را باید در تشکل هایی مانند حزب سلامت ملی(MSP) در دهه ۷۰ میلادی جستجو کرد که تشکلی ملی مذهبی بود و ترکیه را با نگاهی به گذشته ی پرافتخارامپراتوری عثمانی، اسلامی می خواست. با تحولاتی که در عرصه سیاست بین الملل وقوع یافت و انشعاب هایی که در احزاب مسلمانی مانند حزب سلامت ملی رخ داد، گروه های سیاسی متعددی در جامعه مسلمان ترکیه ظهور یافتند که حزب آقای طیب اردوغان یکی از موفق ترین آن ها بشمار می آید. اردوغان و یاران همفکرش با بهره گرفتن از تجربیات مسلمانان ترک در چند دهه گذشته در حالی سکان هدایت ترکیه را بدست گرفت که از حمایت های داخلی و خارجی برخوردار بود.

تحول عمیق در سیاست خارجی دولت ترکیه پدیده نوظهوری بود که امتداد خطوط اصلی آن حداکثر به ده سال پیش بازمی گشت؛ انتخاب احمد داوداوغلو به عنوان وزیر خارجه این کشور در نوع خود نقطه عطفی بشمار می رفت. داوداوغلو که "معمار سیاست خارجی جدید ترکیه" نامیده می شد از همان ابتدا "به صفر رساندن مشکلات ترکیه با همسایگانش" را محور سیاست های منطقه ای ترکیه اعلام کرد.

این شعار در ابتدا با استقبال محافل سیاسی داخلی و خارجی روبرو شد. اما قدر مسلم این است که دیپلماسی ترکیه در حال حاضر از اهداف اولیه خود در زمان شروع به کار داوداوغلو فاصله گرفته است.
مدتی است تحلیل های منتقدانه ای در ارتباط با محوری ترین اصل سیاست خارجی ترکیه، متوجه دستگاه دیپلماسی این کشور است. منتقدان بر این باورند که دولت آقای اردوغان از اهداف دیپلماتیک اولیه خود دور شده و اصولا از سیاست "به صفر رساندن ..." چیزی باقی نمانده است.

ترکیه در راستای هدف اعلام شده، در آغاز به برطرف کردن مشکلاتش با کشورهایی چون سوریه، عراق، ایران و ارمنستان پرداخت. ترک ها با جایگزین کردن مراودات دوستانه به جای برخوردهای خصمانه، سعی نمودند دشمنان بالقوه را به دوستان بالفعل تبدیل کنند و علاوه برآن با ژست های میانجیگرانه در اختلافات اعراب و اسرائیل، یا ایران و غرب، جای پای خود را در منطقه مستحکم نمایند.
طرفه این که طراحان سیاستگذاری در دستگاه دیپلماسی ترکیه و در راس آن ها داوداوغلو وزیرخارجه این کشور واقعیت مزبور را کتمان که نمی کنند هیچ، بلکه بر آن اذعان دارند. وزیر خارجه ترکیه در مقاله ای که اخیرا در یکی از پایگاه های اینترنتی پرمخاطب ترکیه منتشر نمود درصدد توجیه وضع به وجود آمده برآمده می گوید: "تحولات کشورهای منطقه به طور طبیعی باید موجب تحولاتی در سیاست خارجی ما هم بشود." او می گوید "ما سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان را در شرایط خاص دو سال پیش اتخاذ کردیم و حالا که بخش اعظم منطقه خاورمیانه دستخوش تحولات بنیادین شده است لاجرم ما نیز بایستی در سیاست های پیشین خود تحول ایجاد کنیم." داوداوغلو البته معتقد است قسمی ازمشکلات فعلی از گذشته وجود داشته و امروز نیز همچنان ادامه دارد. "مثلا ایران و ترکیه سال هاست که در عراق، آذربایجان، ارمنستان و لبنان و سوریه در حالت رقابت بسر می برند." داوداوغلو در ادامه مقاله خود می نویسد: "سیاست به صفر رساندن مشکلات، اصولا دارای سه مرحله کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت بوده است. ترکیه در کوتاه مدت می بایست ارتباطات خود را با حاکمان منطقه روزآمد می کرد که کرد." از مقاله ای که به قلم وزیرخارجه ترکیه نگاشته شده است می توان دریافت که ترک ها در شرایط کنونی وارد فاز دوم محوری ترین اصل سیاست خارجی خود شده اند.

بهتر است برای عینی تر شدن اوضاع و شرایط، نگاهی داشته باشیم به چگونگی روابط ترکیه با چند کشور همسایه.

ارتباط با عراق پیش از به قدرت رسیدن اردوغان به دلیل خواسته های بلندپروازانه ترکیه و ادعاهای ارضی پیرامون موصل و کرکوک و مساله حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) بسیار تیره و بحرانی بود.

ارتباطات دو کشور در دوره های اول و دوم اقتدار حزب عدالت و توسعه در زمینه های سیاسی و اقتصادی نزدیک و دوستانه شد. اما اینک عراق که روابطش با همسایه شرقی یعنی ایران بهبود یافته است از معترضان همیشگی ترکیه حداقل در مورد نوع برخورد با کردها و نفوذ گاه و بیگاه نیروهای مسلح این کشور به شمال عراق است. البته گسترش مناسبات اقتصادی ترکیه و عراق را نمی توان نادیده گرفت.

ترک ها از قدیم الایام حول سه موضوع با سوری ها اختلاف داشتند. نخست مسئله استان اسکندرون است که سوریه ضمیمه شدن آن را به خاک ترکیه در سال ۱۹۳۸ به رسمیت نشناخته و همچنان آن را در نقشه هایی که ترسیم می کند بخشی از خاک خود می داند. دوم مسئله آب و ماجرای سدهایی است که ترکیه در آغاز دهه ۸۰ بر رودهای دجله و فرات ساخت. ترک ها همواره تهدید می کرده اند که به دلیل حمایت سوریه از پ.ک.ک می توانند جریان آب این دو رود را قطع کنند. و مسئله سوم پ.ک.ک است که از سال ۱۹۸۴ با اهداف کمونیستی و بعدها قومی با دولت ترکیه در حال جنگ است و تلاش می کند یک کشور کرد در جنوب شرقی ترکیه ایجاد کند. ترکیه تا مدت ها سوریه را متهم به حمایت از این حزب می کرد.

ارتباطات با سوریه چنان پیشرفت کرده بود که مقامات دوکشورقانون اخذ روادید را از میان برداشتند اما موج فزاینده حرکت های مردمی در کشورهای عربی، ترک ها را مجبور به موضعگیری در قبال حوادث سوریه نمود. سمپاتی نسبت به حرکت اخوان المسلمین سوریه در میان اسلام گرایان ترکیه سابقه دیرینه دارد. در دهه ۸۰ میلادی نیز در درگیری رژیم بعث سوریه با مردم مسلمان حماء، ترک ها طرفداری های هیجان انگیزی از مردم سوریه کردند. این بار اما مسئله با گذشته متفاوت است. دولت آقای اردوغان در پاسخگویی به انتظارات داخلی و هماهنگی با غرب، با رنجش خاطر و ایجاد کدورت در روابطش با همسایه بااهمیتی چون ایران مواجه است.

رابطه با ایران هرچند استراتژیک و درازمدت است و هر دو طرف نیز بر اهمیت تداوم بی مسئله آن واقفند؛ اما شاید ماه های اخیر را به دلیل مواضع ترکیه در قبال حوادث سوریه و موافقت این کشور با استقرار سپر دفاع موشکی در قالب سیاست های پیمان ناتو بدترین دوره در ارتباطات دو کشور نامید. ترک ها اعلام کرده اند "دلیلی ندارد ایران از استقرار این سامانه در خاک ترکیه احساس نگرانی کند. این سامانه اصولا یک سیستم راداری هشداردهنده و کاملا دفاعی است." اما ایران می گوید: " این سامانه موجبات نگرانی جمهوری اسلامی ایران و بسیاری از کشورهای هم‌جوار را به وجود آورده است. ایران ایجاد چنین سامانه‌ای را در شرایط فعلی که منطقه شاهد تحولات است ضروری نمی‌بیند و معتقد است ترکیه باید برای این موضوع توجیه لازم را داشته باشد."

ترک ها در ارتباط با سپر دفاع موشکی نه تنها معتقدند کاری برعلیه ایران نکرده اند بلکه می گویند با تلاش ما بود که "تهدید بودن ایران" از موافقتنامه به امضا رسیده در لیسبون برداشته شد. سفیر ترکیه در تهران در گفتگویی تاکید می کند: " ترکیه عضو ناتو است و باید این موضوع را پذیرفته و در نظر گرفت. کشورهای عضو ناتو از سال ۲۰۰۰ تا کنون بر روی یک سیستم دفاعی کار می‌کنند. در اجلاس لیسبون تصمیم نهایی درباره این سیستم گرفته شد. این یک سامانه کاملا دفاعی بوده و بر همین اساس تصمیم گرفته شد سیستم راداری هشداردهنده در خاک ترکیه استقرار یابد". او اضافه می کند: "در این راستا ترکیه به هیچ عنوان مطرح شدن کشوری به‌خصوص ایران را به عنوان تهدید قبول نکرده و ادعاهای انجام شده در این زمینه به هیچ وجه قابل قبول نیست. ترکیه و ایران از گذشته تا کنون روابط خوبی با یکدیگر داشته اند و دلیلی ندارد که ایران از استقرار این سامانه در خاک ترکیه احساس نگرانی کند."

به رغم توضیحات نه چندان مفصل و قانع کننده مقامات ترکیه، در ایران اما شرایط علیه ترکیه رقم خورد. از محافل رسمی دیپلماتیک گرفته تا دانشجویان و نشریات و سایت های اینترنتی و حتی برخی از مراجع تقلید نیز در ارتباط با عملکرد اخیر ترکیه موضعگیری کردند.

اردوغان در سفر به مصر و دیدار با انقلابیونی که در صدد شکل دادن به نظام مورد نظر خود هستند، به آن ها توصیه ای کرد که این توصیه نیز رنجش خاطر ایرانی هایی را که طبق اعتقادات برآمده از انقلاب اسلامی شان معتقد به نظامی اسلامی هستند، افزایش داد. اردوغان به مصری ها گفت "مراقب باشید قانون اساسی جدید خود را طبق اصول لائیک بنویسید" و توضیح داد که "از نظام لائیکی نباید هراس داشت زیرا فاصله نظام حاکم لائیک با همه ادیان و مکاتب مساوی است." این اعلام نظر البته با فعالیت های اردوغان در گذشته و اهداف حزب متبوع او در تضاد بود و به طور طبیعی علاوه بر واکنش اخوان المسلمین که آن را دخالت در امور داخلی مصر خواندند، تعداد قابل توجهی از اندیشمندان مسلمان ترکیه را نیز به اعتراض واداشت. این امر در ایران نیز بازتاب هایی داشت.

روابط ترکیه با آمریکا و اسرائیل و عضویتش در پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) برکسی پوشیده نیست. ترک ها در سال ۱۹۵۲ به عضویت ناتو درآمدند. زمانی که دوسه سالی بیش از تاسیس این تشکل نظامی نمی گذشت و هنوز کشورهایی مانند آلمان و اسپانیا عضو ناتو نشده بودند.

دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه مخالفت با استفاده ی ایالات متحده از خاک ترکیه برای حمله به عراق، یا برخورد تند اردوغان با اسرائیلی ها در داووس را در کارنامه خود دارد. این نوع موضعگیری ها در زمان خود موجبات عزت مسلمانان ترکیه شد و شادی و سرور ملت های منطقه را فراهم آورد. گراهام فولر معاون سابق سیا در مصاحبه ای گفته بود: "ترکیه دیگر هم پیمان صادق غرب نیست. این کشور هرچند ممکن است به نسخه های غرب عمل نکند اما آن چه انجام می دهد الزاما در ضدیت با غرب هم نیست و در اکثر مواقع برای کشورهای غربی مفید است."