حسن بهشتی پور تحلیلگر مسائل بین اللملل گفت: مزیت نسبی ما در حوزه قفقاز بخشهای فرهنگی است، یعنی اگر ما بتوانیم در بخشهای فرهنگی و مشترکات فرهنگی خودمان با کشورهای آسیای میانه و قفقاز بیشتر کار کنیم، مزیت نسبی نسبت به فعالیتهای اقتصادی و سیاسی داریم.حسن بهشتیپور در گفتوگو با خبرنگار بین الملل شبکه ایران در خصوص افزایش همکاریهای ایران و کشورهای آسیای میانه اظهار داشت: برای اینکه ایران بتواند همکاری خود را با کشورهای آسیای مرکزی و فقفاز، یعنی پنج کشور ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان در آسیای مرکزی و ارمنستان، آذربایجان و گرجستان در حوزه مرکزی در فقفاز روابط خود را گسترش دهد، لازم است در سه، چهار زمینه تحرکات بیشتری از خود نشان دهد.
وی افزود: این کشورها در قفقاز باید مورد توجه ایران قرار بگیرند. اولین نکته این است که باید راهبرد ایران در این زمینه مشخص باشد. اولویتهای ایران چیست و باید روی چه مواردی بیشتر تمرکز کند. اهداف و راههای رسیدن به این اهداف چیست. به نظر من هر سفیری که به این منطقه فرستاده میشود، سودای خودش را دارد و بر اساس تشخیص خودش عمل میکند. من در وزارت خارجه نیستم اما میگویند انسان از اثر به موثرات پی میبرد. با توجه به اثری که از تغییر سفیران به وجود میآید، یعنی یک راهبرد کلی وجود ندارد که ما روی آن تمرکز داشته باشیم تا هر سفیری میرود، آن را اجرا کند. نباید این مسئله با تغییر سفرا و نمایندگیها مورد تغییر قرار بگیرد. اگر هم هست باید شفافتر بیان و مشخص شود که ایران در بخش دیپلماسی اعلامی دقیقا میخواهد چه کاری انجام دهد.
این کارشناس مسائل بین الملل با تاکید بر اهمیت دیپلماسی ایران در این زمینه بیان داشت: مورد بعدی راهکارهای رسیدن به این دیپلماسی است. چرا که حرفهای کلی دردی دوا نمیکند. ما باید ببینیم که چه کارهایی را با کدام اولویت باید انجام دهیم. به طور طبیعی آنچه ما میخواهیم به صورت صد درصد تحقق پیدا نمیکند. ممکن است ۶۰، ۷۰ درصد آن تحقق پیدا کند. به همین دلیل باید اولویتهای ما معلوم باشد و توانمان را بیشتر روی قسمتهایی متمرکز کنیم که تاثیرگذاری بهتر و مزیت نسبی داریم.
ایران باید روی هویت مشترک با قفقاز کار کند
بهشتیپور ادامه داد: بنده به عنوان کسی که در ۳۰ سال گذشته در حوزه شوروی کار میکردم و در این ۱۸ سال بعد از فروپاشی روی آسیای مرکزی و قفقاز متمرکز بودم، عرضم این است که مزیت نسبی ما در حوزه قفقاز بخشهای فرهنگی است. یعنی اگر ما بتوانیم در بخشهای فرهنگی و مشترکات فرهنگی خودمان با کشورهای آسیای میانه و قفقاز بیشتر کار کنیم، مزیت نسبی نسبت به فعالیتهای اقتصادی و سیاسی داریم. البته این به این معنی نیست که ما در آنجا فعالیتهای اقتصادی و سیاسی انجام ندهیم، بلکه اینها اینها مکمل هم هستند. باید تمرکز فعالیت روی مسائل فرهنگی باشد، چرا که در این حوزه ما مشترکات و مزیت نسبی بیشتری نسبت به کشورهای دیگر داریم. تاریخ مشترک، فرهنگ مشترک و دین مشترک در این حوزه و در خصوص گرجستان و ارمنستان نیز تعلقات فرهنگی مشترک بسیار زیادی داریم. در حالی که دین مشترک با این دو کشور نداریم اما این مسئله میتواند بسیار مهم باشد.
وی با اشاره به اینکه ما چندین سال است در مورد یک رسانه مشترک در ایران و افغانستان و تاجیکستان به توافق رسیدهایم، تصریح کرد: پس از چند سال هنوز این طرح را اجرا نمیکنیم. در حالی که حدود چهار، پنج سال است آقای احمدینژاد، کرزی و رحمن در تاجیکستان به توافق رسیدهاند که یک تلویزیون مشترک داشته باشند. اکنون زمان زیادی گذشته و طرح اجرا نشده است. دلیل آن هم این است که میخواهند شبانهروز را به سه قسمت تبدیل کنند و هر قسمت را یک کشور اداره کند. در حالی که این معنا ندارد. ما زمانی میتوانیم هویت مشترک و فرهنگ مشترک پیدا کنیم که رسانههای ما هماهنگ و متناسب با مخاطبان فعالیت کنند تا اکثریت مخاطبان را در ایران، افغانستان و تاجیکستان جذب کنند و روی این هویت مشترک بیشتر کار کند.
سمینار زبان فارسی و نوروز بدون تداوم و پیگیری اثر ندارد
این کارشناس مسائل بین الملل گفت: غیر از رسانه ما سمینار زبان فارسی و سمینار نوروز برپا میکنیم، اینها کار خوبی است اما همین طور رها میشود. یعنی به صرف اینکه یک عده دور هم جمع شوند، یک عده سخنرانی کنند و یک مقالاتی چاپ شود، در حالی که این کار ناقص است و بعد نیمه تمام رها میشود. اصل کار این است که این جور همکاریها تداوم پیدا کند و در شکل عملی ظهور پیدا کند. مثلا وقتی یک نشریهای میخواهد چاپ شود، در هر سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان چاپ شود. اگر قرار است این زمینهها برای هر سه کشور نتیجهبخش شود. توصیههایی که گفته میشود، پیگیری شود نه اینکه صرفا یک توصیههایی گفته شود و ما از آن رد شویم. پس یک بخش کار هم انجام سمینارها و نشستهای مختلف اما به صورت مداوم و پس از آن پیگیری مصوبات آنهاست. این در حالیست که تا به حال بسیاری از این سمینارها برگزار و بودجه سنگینی برای آنها مصرف شده است. من مخالفتی با برگزاری این سمینارها ندارم، بلکه تاکید من روی این مسئله است که باید از اینها نتیجه گرفت نه اینکه آن را رها کنیم.
بهشتیپور نکته بعدی در این خصوص را روزنامهنگاری دانست و افزود: هم روزنامهنگاران تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان و قزاقستان باید بتوانند به ایران بیایند و ایرانی هم به آنجا بروند. این دورهها تداوم داشته باشد و به شکل آموزش پیگیری شود تا کار مشترک صورت گیرد. مقالات آنها در اینجا استفاده شود و بالعکس مقالات آنها در ایران اما این مسئله رهاست و آنجا هیچ خبری از این پیگیریها نیست.
وی خاطرنشان کرد: در خصوص دانشگاهها محافل دانشگاهی ما میتوانند پروژههای مشترک تعریف کنند. چه اشکالی دارد دانشگاههای ایران با دانشگاه کشورهای آسیای میانه در ارتباط باشد و مثلا درباره فارابی که مورد توجه قزاقها هست، روی یک پروژه مشترک کار شود. در مورد فردوسی که هم مورد توجه ما و هم تاجیکستان است. بدون اینکه دعوا کنیم که این فرد ایرانی بوده یا تاجیکی بوده یا ازبک بوده است. ما باید به چنین شخصیتهایی که میتواند ما را به هم پیوند دهد، افتخار کنیم. ملیت اینها مشکلی را حل نمیکند ما باید بیندیشیم که اینها چطور در همکاری فرهنگی ما تاثیرگذارند.
آسیای میانه بستر خوبی برای فعالیتهای اقتصادی است
این کارشناس مسائل بین الملل تصریح کرد: زمینههای دیگری هم وجود دارد که دیپلماسی اعمالی و نه اعلامی ایران است و همیشه منطبق نیستند. اما این به معنا نیست که ما از مسائل اقتصادی غفلت کنیم. آنجا بستر بسیار خوبی برای کالاهای ایرانی وجود دارد. از طرفی چون آنها به آبهای آزاد ارتباط ندارند، میتوانند از راههای ایران استفاده کنند و قراردادهای مشترک گاز، نفت و بسیار کمکهای دیگر که مکمل کارهای فرهنگی باشد، انجام دهیم. اقتصاد نباید رها شود چرا که منافع مشترک وجود دارد. برخلاف استثمارگران که دنبال منافع یک طرفه هستند، ایران به دنبال منافع مشترک است.
وی ادامه داد: مثلا همکاری ایران در ساخت تونل استقلال که شمال و جنوب تاجیکستان را به هم وصل کرد و بخش خوجن را به تمام بخشهای تاجیکستان ارتباط داد، افتخار بزرگی برای ایران بود. این یک نمود همکاری موفق بین ایران و تاجیکستان بود. در حالی که در گذشته مردم خوجند در زمستان نمیتوانستند به دیگر بخشهای تاجیکستان بروند و باید از راه ازبکستان بروند.
بهشتیپور یادآور شد: از لحاظ سیاسی باید یک تجدید نظری روی تیم دیپلماسی ما در این مناطق صورت گیرد به این شکل که آدمهای علاقهمندتر و متخصصتر و با شناخت بیشتر در این حوزهها را به کار بگیریم. این حوزه به شدت مورد غفلت واقع شده و باید مورد توجه قرار گیرد.