چکیده
مديريت و هدايت تداوم بي‌ثباتي در افغانستان، ايجاد تهديد و تحديد براي جمهوري‌هاي اسلامي ايران و پاكستان، مشوش ساختن روسيه، تحريك هندوستان و چين، مسلما در راستاي اهداف و منافع غرب، طراحي و برنامه ريزي شده است. جنگ و صلح در افغانستان به هماهنگی و یا عدم هماهنگی در سطوح: داخلی ـ منطقه‌ای ـ بین المللی به منابع قدرت بستگي دارد. تا زماني كه تلاش ها در هر سه سطح مذكور هماهنگ نشوند، ايجاد ثبات و صلح در افغانستان ميسر و ممكن نخواهد گرديد. چنين مي نمايد كه طي جنگ نیابتی، بهره گیری از جریان های افراط گرايانه ( امارات اسلامي ـ خلافت اسلامي) به عنوان ابزار راهبردي، از سوي جهانخواران، درج.ا. افغانستان هم چنان تداوم خواهد يافت و افغانستان هم چنان در کانون توجه رقابت قدرت های منطقه اي و جهانی، باقی خواهد ماند. در واقع دستيابي به ثبات و صلح در افغانستان بسيار مشكل مي نمايد.
تداوم جنگ قدرت قوم گرايانه در افغانستان، افول قدرت و نفوذ حكومت مركزي و ارتقاء نابساماني و فساد، تشديد بحران هاي امنيتي و اقتصادي، آشكار تر شدن اختلاف نظر بين مسئولين دولت وحدت ملي (اشرف غني و عبدالله عبدالله)، اعلام مرگ ملا محمد عمر رهبر سابق طالبان و تجزیه گروه طالبان، پیگیری مذاکرات صلح چهارجانبه (پاکستان ـ افغانستان ـ چین ـ آمریکا)، ظهور و بروز داعش در افغانستان، آغاز نوسان در سیاست های آمريكا، تغییر ماموریت نیروهای آمریکا و ناتو، نگاه نوين و همكاري هندوستان، چين، روسيه، و نيز تمركز ج.ا.ايران و تركيه بر مسائل و معضلات افغانستان، از تحولات مهم و تاثير گذار طي سال 1394 در افغانستان بود.
بروز بن بست در جنگ افغانستان و آشكار شدن اين واقعيت كه هیچ کدام از طرف های جنگ در موقعیتی قرار ندارند که از موضع قدرت و برتری نظامی طرف دیگر را شکست دهند و خود را پیروز اعلام کند، موجبات ارتقاء تمایل به از سرگیری مذاکرات صلح را فراهم ساخت. علي رغم آن كه ايجاد امنيت و صلح در افغانستان يک ضرورت اجتناب ناپذير منطقه اي و بين المللي است ، اما متاسفانه باور به صلح فراگير نيست و تمام طرف هاي درگير به صلح باور ندارند و هر يک مي خواهند از سکوي صلح به امتيازات و مطالبات خود دست يابند
اولین دور مذاکرات صلح افغانستان موسوم به "مری 1" در ۱۶ می ۲۰۱۵.م ، به میزبانی پاکستان در اسلام آباد برگزار شد. به دلیل اعلام خبر ناگهانی مرگ «ملا عمر» رهبر طالبان، این مذاکرات به حالت تعلیق درآمد. پس از مرگ ملا عمر، «ملا منصور اختر» به عنوان رهبر جدید طالبان معرفي گرديد. در راستاي احیای دور دوم مذاکرات صلح افغانستان ، چهار نشست مقدماتی با مشارکت کشورهای افغانستان، پاکستان، چین و آمریکا در اسلام آباد و کابل برگزار شد.
طالبان دارای چند جناح، شامل: شورای کویته ـ شورای میدان شاه ـ حزب اسلامی حکمتیار و شبکه حقانی است. برخی از اعضای طالبان با ملا منصور اختر بیعت نکردند، گروهی به رهبری «ملا رسول» ضمن هم سويي با گروه تروریستی داعش، در استان هاي هلمند ـ زابل ـ نیمروز، عملیاتي عليه دولت وحدت ملي افغانستان انجام دادند. بدين سان شکافی بزرگ در گروه طالبان افغانستان بوجود آمد. اگر چه دفتر طالبان افغانستان در قطر در بیانیه ای اعلام کرد: «ملا منصور اختر» رهبر طالبان به هیچ کدام از گروههای طالبان اجازه مذاکره با سران دولت افغانستان و نیز شرکت در مذاکرات صلح افغانستان را نداده است. گروه طالبان در صورت تحقق سه شرط: 1- آزادي زندانیان گروه طالبان از زندانهای افغانستان. 2- خروج كامل نيروهاي خارجي از افغانستان. 3- خارج ساختن طالبان از فهرست گروه های تروریستی سازمان ملل متحد و پاياندهي به تحريم هاي جهاني عليه رهبران طالبان ، حاضر به شركت در مذاكرات صلح خواهد بود.
البته چندی پیش دولت افغانستان از آغاز به کار گروهی با عنوان «۱+۶» خبر داد، این گروه پس ازآن بوجود آمد که «حامد کرزای» رئیس جمهور سابق افغانستان اعلام کرد که کشورهای ایران، هند و روسیه نیز باید در مذاکرات صلح افغانستان حضور داشته باشند. ضمن آن كه حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار اخيرا اعلامیه ای را صادر و عنوان كرده است كه: "حکمتیار می خواهد بدون هیچ قید و شرطی به روند صلح افغانستان بپیوندد. وي خواستار صلح و ثبات در افغانستان است و از همین رو به درخواست «اشرف غنی» رئیس جمهور افغانستان برای برقراری صلح در افغانستان لبیک می گوید." (علي كاووسي نژاد- خبرگزاري مهر- 12/01/1395)
مسلما نقش و کارکرد اعضاي شوراي عالي صلح افغانستان در چرخه صلح بس مهم است. مولوي شهزاده شاهد، سخنگو و از اعضاء مهم شوراي عالي صلح افغانستان در خصوص نقش و عملكرد برخي از اعضاي شوراي مذكور ادعا نمود: "بيشتر اعضاي اين شورا از سفارت‌خانه هاي مختلف پول مي گيرند ، سفارت‌خانه هاي کشور هاي کمک کننده، پروژه هايي براي حمايت از شوراي عالي صلح طراحي کردند که بخشي از اين پروژه ها پرداخت حقوق ماهانه به اعضاي شوراي عالي صلح است. هم اينك يکي از اعضاي اين شورا ، از يکي از سفارت‌خانه ها ماهانه 8000 دلار حقوق ماهانه دريافت مي کند." ! ؟ (عبدالله هروی- مطبوعات افغانستان – 12/01/1395)
در حالي كه حضور داعش در افغانستان با سیاست های راهبردی آمریکا در آسیای مرکزی و جنوب آسیا می تواند هماهنگ شود و در رقابت های بین المللی علیه کشورهایی فعال شود که می توانند قدرت آمریکا را به چالش بکشانند. اينك احتمال خروج اجباري داعش از عراق و سوریه نيز وجود دارد، چنين برداشتي نيز متصور است كه نیروهای نیروهای چچن ـ ازبک ـ ایغور ـ تاجیک وابسته به داعش وارد شمال افغانستان و سپس به كشور هاي حوزه نفوذ روسيه وارد شوند. تحولات افغانستان در مسیری قرار گرفته است که برنامه "جايگزيني داعش به جاي طالبان" جهت جلوگيري از ثبات و صلح در افغانستان و منطقه، مطرح است. لذا از چنين منظري، افغانستان هم چنان در کانون توجه رقابت قدرت های منطقه اي و جهانی، باقی خواهد ماند.
تحليل
از منظر برخی از تحليلگران مسائل افغانستان، در واقع آمریکا در راستاي طرح "تجزيه قدرت و تشكيل دولت موازي با حكومت مركزي در افغانستان" مایل به تقویت ارتش افغانستان، در سطحی که در موضع برتر نظامی با طالبان قرار گیرد، نیست و جنگ در افغانستان را به گونه ای مدیریت می کند که هیچ يك از طرفين به پیروزی قطعی دست نیابند، زيرا ناآرامی های کنترل شده ، مي تواند حضور بلند مدت نظامی آمریکا را در افغانستان توجیه پذیر نمايد. (پیرمحمد ملازهی ـ الوقت ـ 10/1/1395)
احتمال دارد بخشي از طالبان منشعب شده، پس از كسب امتيازهايي در بلند مدت با آغاز مذاکرات صلح موسوم به «مری ۲» در مذاكرات صلح شركت نمايد. عدم تمايل و حضور فعلي طالبان افغانستان به مذاکرات صلح چهار جانبه ، اقدامی تاکتیکی ارزيابي مي گردد تا بتوانند از طرف هاي مذاكره كننده امتياز هاي بيشتري بگیرند. در سال جاري نيز مذاکرات صلح پیگیری خواهد گرديد ، اما اين امر حصول صلح در افغانستان را تداعي نخواهد كرد
در شرايط جاري، هم دولت وحدت ملي و هم طالبان افغانستان فاقد انسجام درونی مي باشند. لذا دور نماي ثبات و صلح در افغانستان، طي سال 1395 ه.ش، همچنان با ابهام رو به رو است. چنين مي نمايد كه جنگ های قدرت و نیابتی ادامه خواهند يافت و نيروهاي نظامي آمريكا و ناتو، هم چنان در پي مديريت و كنترل اوضاع خواهند بود. افغانستان در سال جاري، هم چنان درگیر بحران های ناشی از تضاد منافع در سه سطح داخلي (دولت مرکزی و مخالفان مسلح)، منطقه اي (پاكستان ـ عربستان سعودي ـ ايران ـ هندوستان ـ تركيه) و بين المللي (آمريكا و ناتو ـ روسيه ـ چين)، باقی خواهد ماند.
*پژوهشگر مسائل افغانستان
https://ccsi.ir//vdcewn8z.jh8xei9bbj.html
