واقعیت این است که هنوز فرایند ملت و دولت سازی در افغانستان محقق نشده است. شبکه‌های سرمایه‌پرست، زورمداران جنگ سالار، برخي فرماندهان قدرت‌طلب دوران جهاد، بزرگان قومی متعصب، فئودال‌های فرمانروا، روشنفکرنماها و سیاستمداران غرب و شرق‌گرا نمی توانند در قالب یک دولت هضم و هم سو گردند. در افغانستان هم حکومت و هم مخالفین اسیر دیو تفرقه شده اند. دولت وحدت ملی و طالبان علی رغم مبارزه با هم، در درون خود نیز با اختلاف نظر و چالش مواجه هستند. منبع و مرجع قابل اعتماد در افغانستان حکم کیمیا دارد. اشرف غنی و عبدالله در یک جنگ قدرت خاموش بسر می برند، فساد اداری، رقبای سیاسی و تنش‌ها قلمرو حکمرانی آنها را تهدید می‌کند. وزارت دفاع بیش از یک سال است که وزیر ندارد. اما هم چنان نزاع هاي قومي، اتحادها و انشعابات مستمر جريان دارد.
شاید سال 2015 .م طی پانزده سال اخیر بدترين و مأيوس کننده ترين سال براي مردم افغانستان بود. در اين سال ناامني گسترش یافت و گروه داعش نیز در افغانستان ظهور کرد. جنايات هولناکي در بدخشان، کندز، زابل، غزني، ننگرهار و ساير استانها به وقوع پيوست. مردم به فقر شديد گرفتار شدند. جوانان به جاي مدرسه و دانشگاه، سفر های اجباری مهاجرتی و پناهندگی به اروپا و ساير کشورهاي خارجي را در پيش گرفتند. مسافران به گروگان گرفته شدند، شاهراه ها به تونل مرگ تبديل و انسان هاي بي گناه، زنان و کودکان بي رحمانه سر بريده شدند. نابساماني ها و ناهماهنگي هاي شديد در دستگاههاي حکومتي، فرايند تصميم گيري هاي کلان و به موقع را با چالش مواجه کرد. روند صلح عليرغم تلاش هاي حکومت به بن بست کشيده شد. فساد نه تنها از بين نرفت که به صورت بي سابقه گسترش يافت. سال گذشته براي مردم افغانستان، سال کشتار بيرحمانه و سال درد و رنج و شکنجه توان فرسا بود. مردم افغانستان سال گذشته را با دشواری سپری کردند. این دشواری‌ها دست‌کم در سه حوزۀ اجتماعی، اقتصادی و امنیتی با خاطرات تلخی همراه بود.
البته جمهوری اسلامی افغانستان درسالی که گذشت باحوادث خوب و بد، طی روندي پر فراز و فرود مواجه گردید. افتتاح پروژه تاپی، عضویت افغانستان در سازمان تجارت جهانی، افزایش درآمد گمرکی، کمک‌های نظامی از سوی هند، افتتاح ساختمان وزارت دفاع و پارلمان، از حمله حوادث خوب محسوب مي گردند. اما از سوی دیگر افغانستان شاهد حوادث ناگوار و بی‌سابقه‌ای نیز بود، برای نخستین بار دو استان بزرگ کشور (قندوز و هلمند) در آستانه سقوط قرار گرفت. تشدید درگیری مسلحانه و جنگ در سرتاسر افغانستان، ناکامی گفت‌وگوهای صلح، اشاعه ناامنی، ترور و عملیات انتحاری، بیکاری، فرار سرمایه های انسانی و مادی، و از همه مهم تر بی‌اعتمادی سیاسی، از جمله حوادث ناخوشايند بود که نشان دهنده آینده‌ای نه چندان مطلوب برای افغانستان است.
دولت وحدت ملی در بدو تشکیل، با ایالات متحده آمریکا پیمان امنیتی امضا کرد که به موجب آن آمریکا موظف گردید در صورتی که افغانستان مورد تهدید یا حمله خارجی قرار گیرد به کمک افغانستان بشتابد. محمد اشرف غنی و عبدالله عبدالله، علی رغم وعده‌هایی که برای اجرای عدالت و توسعه افغانستان داده بودند نتوانستند مطالبات مردم را حتی بطور نسبی محقق سازند. اینک بیش از ۳۰ درصد خاک افغانستان در تصرف طالبان است، از زمان حمله آمریکا به افغانستان به بهانه مبارزه با تروریسم ( سال ۲۰۰۱ .م و همزمان با انفجار برج‌های دوقلو) بدین سو، شرایط وخیم تر شده است. طی سال گذشته حدود 92000 تن از نیروی امنیتی حکومتی در جنگ با طالبان و دیگر گروه‌های تروریستی کشته و زخمی شدند. در ماه اکتبر سال ۲۰۱۵ . م ؛ اوباما با لحنی جدی اعلام کرد که نیروهای نظامی آمریکا تا سال ۲۰۱۷ .م در افغانستان خواهند ماند. براساس تصمیم اوباما، نیروهای آمریکایی نه تنها نیروهای امنیتی افغانستان را آموزش خواهند داد، بلکه قرار است در عملیات نظامی نیز شرکت کنند. این در حالی است که اوباما مجبور شده است وعده اش مبنی بر خارج ساختن تمام نظامیان آمریکایی از افغانستان و عراق تا پایان دوره ریاست جمهوری اش را نقض کند.
طي سال گذشته طالبان نیز با مشکلات و تفرقه مواجه بود. ملا اختر منصور، رهبر جدید طالبان، به دلیل حذف رقبای داخلی با انتقادات شدیدی از سوی رهبران دینی مرتبط با حلقه‌هاي وابسته به پاکستان روبرو شد. تفرقه در صفوف طالبان فرصت جولان برای القاعده و داعش را فراهم ساخته و این دو گروه ممکن است پس از تسلط بر استان هلمند که مرکز عمده کشت تریاک محسوب می‌شود به دستاوردهای سیاسی بزرگی دست یابند.
در اواخر سال گذشته اپوزیسیونی قوی متشکل از وزرای سابق، برخی فرماندهان جهادی، تعدادی از جنگ سالاران، بازگانان ملی گرا و شهیرتر از همه رئیس جمهور پیشین افغانستان، حامد کرزی، تشکیل گردید که احتملا اشرف غنی را مخاطب قرار خواهند داد. البته اشرف غنی اولین امتیاز را به اپوزیسیون مذکور اعطاء کرد و بر اساس خواسته آنان، زمان برگزاری انتخابات پارلمان و شورای استانی را به سال آینده موکول کرد.
رقابت‌های داخلی در درون دولت و تلاش رقبا برای به حاشیه راندن دولت، مانع از اجرای برنامه‌های سیاسی دولت وحدت ملی شده است. فساد گسترده در نهادهای دولتی، سبب رکود بازار و گسترش دامنۀ فقر در میان مردم شده است. بودجۀ دولت حدود ۷ میلیارد دلار است که ۵ میلیارد آن شامل بودجۀ عادی است و برای کشوری با بیش از 32 میلیون جمعیت، این مبلغ ناچیز تلقي گردد.
آغاز پروژه موسوم به «تاپي» و کشيده شدن خط لوله گاز ترکمنستان از خاک افغانستان به کشورهاي پاکستان و هند، از جنبه همکاری هاي اقتصادي و امنیتی برای چهار کشور مذکور حائز اهميت است. اگر چه اين پروژه با موانع و چالش هاي جدي مواجه مي باشد، اما نيازمندي کشورهاي دخيل، شايد بتواند اجراي اين پروژه را حتمي سازد. به شرطي که حکومت افغانستان به صورت جدی فعالیت های فاسدین سیاسی، مافياي اقتصادي و حضور گروه هاي تروريستي در مسير خط لوله را کنترل و صادقانه دفع نماید.
به نظر می‌رسد که تمامی این فرازوفرودها از طرفی مردم را هراسان و از سوی دیگر آنها را به فرداهای بهتر و روشن‌تر امیدوارکرده است. عمده‌ترین مطالبات جامعه افغانستان ، تأمین امنیت و اشتغال‌زایی است. در آخرین نظرسنجی سالانۀ بنیاد آسیایی، سطح کلی ثبات امنیتی در سراسر افغانستان ۴۲٫۷ % و سطح بیکاری نیز ۳۱٫۲ % سنجش شد.
چشم‌انداز دولت وحدت ملی در سال 2016
پایتخت افغانستان در اولین روز سال نو میلادی شاهد یک انفجار تروریستی گردید، این حادثه نشان از آن دارد که سال آتی نیز با ایام دشواری برای مردم افغانستان همراه خواهد بود. اگرچه عده‌ای با توجه به برگزاری اجلاس چهارجانبه «افغانستان - چین- آمریکا- پاکستان»، طی دی‌ماه ابراز خوشبینی می‌کنند که مذاکره با طالبان شروع خواهد شد، اما از قراین برمی‌آید که به ثمر نشستن تلاشهای مذاکره و صلح حداقل تا چند ماه آتی بعید است. بحث مذاکره هنوز در مرحله آرمانی است. به بیان دیگر می‌خواهند روندی آغاز شود که نتیجه آن کشاندن پای طالبان به میز مذاکره و مصالحه باشد. این روند تا کنون آغاز نشده است و برای این روند مقدمتا تهیه یک نقشه راه از اهم ضروریات است.
افغانستان در حالي وارد سال جدید میلادی گردید که هنوز آسيب‌ها و تهديدها به قوت خود باقي است و حکومت نتوانسته دورنماي روشن تري در زمينه امنيت، بهبود شرايط اقتصادي و سياسي ترسيم کند. در حالی که حکومت وحدت ملی در شرایط گذار سیاسی، امنیتی، اقتصادی شکننده‌ای به سر می‌برد و با اوضاع ناامید کننده‌ای مواجه است؛ چنين مي نمايد كه که روزهاي آتي نیز حوادث غیر مترقبه و مسائل دشواری بر ملت و دولت افغانستان تحمیل خواهد کرد.
مسلما طی روزهای آتی پیشروی‌های نظامی طالبان در افغانستان، مجدداً نگاه‌های جهانیان را معطوف به خود خواهد کرد. به احتمال زیاد داعش نیز دایره نفوذش در افغانستان را افزایش می‌دهد، اما گروههاي افراطی تروریستی در منطقه، بويژه داعش، تحت فشار بین‌المللی بیشتری قرار خواهند قرار گرفت و از همین‌رو احتمالاً بخش‌های مهمی از متصرفاتشان در عراق و سوریه را از دست خواهند داد؛ اما این پیشرفت‌ها کند و به تدریج خواهد بود و گسترش گروههاي تروریستی به سمت مناطق دیگر از جمله افغانستان به عنوان مهم ترین پایگاه آینده گروههاي افراطی به مثابه زنگ خطری برای افغانستان، منطقه و جامعه بین‌المللی است.
تحلیل
علی‌رغم تلاشهای رهبران حکومت وحدت ملی جهت تغییر اوضاع امنیتی افغانستان، اما هر بار با مکاری آمریکا و کارشکنی های سیاستمداران و نظامیان پاکستان روبرو می‌شوند که دوست نزدیک غرب و آمریکاست. مسلما در روند گفت‌وگوهای صلح، پاکستان كه کشور متحد استراتژیک آمریکا است، اگر تحت فشار قرار گیرد، مجبور به اتخاذ سیاستهاي صادقانه تري در قبال افغانستان خواهد گرديد. حکومت وحدت ملی در صورت بازنگری در سیاست‌های خود نسبت به آمریکا می تواند این کشور را که در افغانستان پایگاه نظامی دارد و از خاک افغانستان به عنوان نقطه استراتژیک در منطقه استفاده می‌کند را وادار سازد که در روند صلح و بازسازی افغانستان، از سیاست های متضاد و عملکردی دو پهلو پرهیز کند و به اقداماتی موثر و صادقانه متوسل گردد. کابل باید به واشنگتن گوشزد نماید، در صورتی که آمریکا به تعهدات خود در پیمان امنتیی با افغانستان عمل نکند، مبحث تعلیق یا لغو پیمان مذکور مورد مطالعه دولت و مطالبه جدی افکار عمومی افغانستان قرار خواهد گرفت.
مسلما آغاز گفتگوهاي صلح خوشبينانه ترين موضوعي است که به صورت واقعي تر از سوي حکومت افغانستان و پاکستان مطرح مي گردد. تجربيات ناکام سال هاي گذشته براي سياستمداران افغانستان اين توانايي را به وجود آورده که زوايا و جنبه هاي مختلف يک صلح دايمي، واقعي و ماندگار را مورد توجه قرار دهند و مانند گذشته امکانات و فرصت ها را در يک بازي ناکام سياسي بر باد ندهند. از سوي ديگر الزامات منطقه اي و بين المللي ايجاب مي کند، تا طرف پاکستانی نيز موضوع صلح و امنيت افغانستان را در محور منافع مشترک منطقه اي و بين المللي داراي اهميت تلقي کند. خواست مشترک آمريکا و چين که هر دو کشور از حاميان استراتژيک پاکستان محسوب مي شوند، اميدواري هاي زيادي را براي پيشرفت روند صلح ايجاد کرده است. اگر در گذشته پاکستان با سياست هاي دوگانه، مذاکرات صلح را تحت الشعاع قرار می داد و از قدرت نفوذ خود بر رهبران طالبان براي تحت فشار قراردادن حکومت افغانستان سود مي برد، با کشيده شدن پاي آمريکا و چين، سياستمداران پاکستان اینک احساس می کنند که در ارتباط با مسايل امنيتي افغانستان موضع شفاف تر ی اتخاذ کرده و صادقانه تر از گذشته عمل کنند. مسئولین سیاسی و نظامی پاکستان به خوبي مي دانند که تحت اصرار آمريکا و چين، افغانستان و پاکستان، مشترکا در برابر تروريسم و گروه هاي هراس افگن به طور جدی و موثر باید مبارزه کنند. پاکستان چاره اي جز تن دادن به اين مطالبه جهانی ندارد، زيرا درعرصه هاي نظامي و اقتصادي به شدت به کمک هاي آمريکا و چين وابسته است و بدون حمايت آنها نمي تواند در ثبات وامنيت داخلی و نیز کشمکش های خارجی، بویژه با با هندوستان، موفق گردد.
شاید وجود تفرقه و ضعف در دولت وحدت ملی و نیز گروه های طالبان، خیلی هم بد نباشد، زیرا احتمال دارد طالبان در گفت‌وگوهای صلح که قرار است با نظارت آمریکا و چین، از سر گرفته شود، بر خلاف گذشته چراغ سبز بیشتری نشان دهد. اوضاع کنونی افغانستان اگرچه بسیار وخیم است اما هنوز به سطح قرمز، خارج از کنترل نرسیده است.
هم چنین سفر سه روزه عبدالله عبدالله به ج.ا.ایران طی دی‌ماه سال‌جاری و پیگیری جدی مسائل و مشکلات فی مابین تهران ـ کابل، بویژه بررسی نهایی مسیر ترانزیتی و تجاری «چابهار» نشانه‌هایی از توجه کابل به محاسبات منطقه‌ای و نیز رویکرد منطقی در هم سویی با برخی سیاست های تهران و مسکو، ارزیابی می‌گردد. ضمن آن که در سال جاری انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا برگزار خواهد شد که نتایج آن تأثیرات و پیامدهای منطقه ای و بین‌المللی، بویژه در افغانستان خواهد داشت.
*کارشناس مسائل افغانستان
https://ccsi.ir//vdcepo8z.jh8wfi9bbj.html
