بررسي سياست خارجي تركيه طي چند ماه اخير

بررسی سیاست خارجی ترکیه طی چند ماه اخیر عنوان نشستی بود که در روز سه‌شنبه ۱۵ شهریورماه ۱۳۹۰ در محل بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران با حضور «باريش كالكاوان» دبير اول و نفر دوم سفارت تركيه در ايران برگزار شد. در ابتدای این نشست که با حضور جمعی از کارشناسان مسائل منطقه از جمله دکتر جعفر حق‌پناه استاد دانشگاه و کارشناس مسایل سیاسی و پژوهشگران بنیاد مطالعات قفقاز و جمعی از شرکت‌کنندگان علاقمند هم‌چنین برخی از اصحاب رسانه همراه بود، باريش كالكاوان در ابتدای جلسه با اشاره به سياست اخير تركيه در قبال كاهش روابط با رژیم اسراييل اظهار كرد که رژیم صهیونیستی در حمله‌ی مسلحانه به كشتي ماوی مرمره در ۷۴ کیلومتری غزه، آن هم در آب‌های بین‌المللی، ۹ نفر از سرنشینان کشتی جمله ۸ نفر از اتباع ترکیه را به شهادت رساند و با این جنایت باری دیگر، آشکارا قوانين بين‌المللي را نقض کرد. وی عنوان کرد که دولت ترکیه برای محکوم کردن رژیم اسرائیل و دریافت خونبهای شهدای این فاجعه در مجامع جهانی علیه این دولت اقامه‌ی دعوی کرد اما از سوی دیگر رژیم اسراييل نیز اين حمله را با ادعاي دفاع از خود توجيه و مسأله را به حقوق جنگ مرتبط كرده و کوشش زیادی برای مشمول گذر زمان ساختن این جنایت به کار بسته است.
وي درباره پیگیری‌های دولت ترکیه برای محکوم کردن این اقدام رژیم صهیونیستی خاطرنشان کرد که در نتیجه‌ی اقدامات دولت ترکیه جلساتی در شوراي امنيت سازمان ملل و كميسيون حقوق بشر در ژنو در مورد این حادثه و جمع‌آوری داده‌ها و بررسی اطلاعات مربوط به این رویداد برگزار شده است و در پی این پیگیری‌ها کمیسیون تحقیق به ریاست پالمر تشکیل شده است که در كمیسيون پالمر هم نماينده اسراييلي و هم نماينده تركيه حضور داشته‌اند اما اسراييل مداخلاتي را براي كندتر كردن روند ارائه گزارش انجام داده است.
نفر دوم سفارت تركيه در تهران در ادامه سه شرط اصلی ترکیه برای صرفنظر از ادامه‌ی تعقیب حقوقی رژیم اسرائيل را به این شرح برشمرد: ۱- عذرخواهي رسمی رژیم اسراييل، ۲- پرداخت غرامت به خانواده‌هاي قربانيان و ۳- لغو محاصره غزه، که البته وی اعلام داشت كه اسراييل به این شرط‌ها وقعی نگذاشته است. باریش کالکاوان در ادامه بیان داشت که در گزارش پالمر نيز محاصره نوار غزه مشروع و حمله به کشتی ماوی مرمره نیز دفاع اعلام شده است، لذا ترکیه هم اين گزارش را قبول نكرده و تحريم‌هايي را عليه رژیم اسراييل اعمال كرده است.
وي با اشاره به تحريم‌هاي تركيه عليه اسراييل، این تحریم‌ها را عبارت از كاهش روابط ديپلماتيك ميان دو طرف به سطح دبير دوم، تعليق توافقات نظامي، اتخاذ تدابير لازم براي آزادي ناوبري در قسمت شرقي مديترانه، ارجاع مسأله حمله مسلحانه رژیم اسراييل به کشتی ماوی مرمره به سایر مجامع بين‌المللي از جمله دیوان عالی بین‌المللی، و همچنین حمایت حقوقی و قضایی از خانواده قربانیان، دانست.
در ادامه نشست دکتر حق‌پناه استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل به نقد و بررسی سیاست خارجی ترکیه در ماه‌های اخیر پرداخت که به برخی از نکات مهم آن اشاره می شود:
• تركيه در سال‌هاي اخير با اتخاذ سياست تنش صفر با همسایگان و برخورداري از يك اقتصاد پويا و بهره بردن از پيوندهاي تاريخي و فرهنگی خود با منطقه پیرامونی، توفيقات قابل توجهي داشته است اما از سال ۲۰۱۱ تا حدودي استقلال عمل خود را از دست داده است و بيشتر با سياست‌هاي آمريكا در تحولات خاورميانه همراهي كرده است و در واقع به نظر می آید که تركيه سیاست خارجی خود را به جز مواضع‌اش در قبال رژیم اسرائيل، با قطب‌نماي آمريكا هماهنگ کرده است.
• در بحران ليبي تركيه يك نقش‌آفرینی حداكثري داشت و به رغم حمایت‌های اولیه‌اش از قذافی، در ادامه‌ی مسیر همراه و موافق با ناتو عمل كرده است در حالي كه در قبال تونس و مصر شیوه عمل ترکیه متفاوت و البته در مسائل بحرين و يمن رویکرد ترکیه در حمایت از مردم معترض بسيار كمرنگ بوده و بیشتر معطوف به همراهی با موضع عربستان و متحدان آن بوده است، به ویژه در بحرین این رویکرد در کنار سکوت و بی‌تفاوتی نسبی در برابر برخوردهای آل خلیفه با معترضان آشکارتر بوده است.
• تركيه در پيگيري روندهای دموكراسي‌خواهي و ادامه سياست تنش صفر با همسايگان، در سياست‌هاي اعمالی خویش در قبال سوريه هم دچار نوعی تناقض است. برای مثال در حالی‌که یکی از دستاوردهای بزرگ سیاست خارجی نوین ترکیه از میان بردن تنش‌های سابق در روابط با سوریه و بالا بردن چشمگیر سطح این روابط بوده است اما رفتار دولت ترکیه در قبال ناآرامی‌های اخیر سوریه و نحوه حمایت دولت ترکیه از اپوزیسیون سوریه مسبب ابراز نارضایتی بسیار جدی دولت سوریه شده است. در واقع رفتار تركيه در برابر تحولات اخير سوريه براي نخبگان ايراني نیز سئوالات بسيار بزرگي را پدید آورده است. به نظر می‌آید که یکی از دلایل این رفتار ترکیه، به برخی پیوندهای عقیدتی آک پارتی با اخوان‌المسلمین سوریه و تمایل بیشتر ترکیه برای بر سر کار آمدن اخوانی‌ها در سوریه در مقایسه با ماندن قدرت در دست علویان بازمی‌گردد.
• همزماني موضوع استقرار سپر موشكي ناتو در خاك تركيه با تحولات منطقه و موضع اخير تركيه عليه رژیم اسراييل [اخراج سفیر رژیم صهیونیستی از ترکیه که البته مدتهاست که در ترکیه حضور ندارد] بسيار قابل توجه بوده و حاكي از نكته‌هاي بسياري است که برای نخبگان ایرانی سئوالات جدی ایجاد می‌کند.
پس از پایان صحبت‌های دکتر حق‌پناه، باريش كالكاوان دبير اول سفارت تركيه در صدد پاسخ به سوالات و ابهامات طرح شده توسط دکتر حق‌پناه برآمد که به برخی از رئوس مهم آن اشاره می شود:
• دلیل روابط سطح بالای همزمان ترکیه با ایران و ایالات متحده
باریش کالکاوان: منافع تركيه در سياست خارجي براي حكومت از هر موضوعي مهم‌تر است، همان‌طور كه تركيه با آمريكا همکاری‌ها و مناسباتي دارد، با ايران نیز در سطح بالایی همكاري دارد و اين سياست در چارچوب معين و از قبل تعیین‌شده پيش مي‌رود و تركيه به دليل رابطه با ايران و آمريكا از سوي هر دو طرف مؤاخذه مي‌شود و البته پاسخی یکسان برای دو طرف دارد و آن اولویت منافع ملی این کشور در تنظیم روابط با دیگر کشورها است. البته ترکیه تمایل زیادی برای همکاری با ایران به عنوان کشور دوست و همسایه با پیوندهای عمیق دارد.
• استقرار سپر دفاع موشکی ناتو
باریش کالکاوان: تركيه نزديك به ۵۰ سال است كه عضو ناتو بوده و همکاری‌های دیرپای دفاعي با ناتو دارد، در واقع سرباز تركيه سرباز ناتو محسوب مي‌شود و بزرگ‌ترين گروه سربازان ناتو هم در تركيه قرار دارند. موشك‌هاي ايران به آنكارا مي‌رسد اما تركيه هيچ وقت از جانب ايران تهديدي احساس نكرده و در مقابل نيز انتظار دارد که ايران از ترکیه احساس تهديد نکند. در واقع تركيه نه براي ايران بلكه براي هيچ‌يك از همسايگان خود تهديدي ايجاد نمي‌كند اما واقعيت اين است كه سيستم دفاعي و امنيتي تركيه بر اساس ناتو سامان داده مي‌شود و از این لحاظ ترکیه به عنوان یک عضو ناتو ملزم به هماهنگی با این مجموعه به عنوان یک کلیت است. ما همواره اعلام كرده‌ايم كه امنيت تركيه امنيت ايران بوده و امنيت ايران در واقع امنيت تركيه قلمداد مي‌شود. حدود ۵۰۰ سال است كه دو كشور دوست كنار يكديگر قرار دارند در سال‌هاي اخير نیز دوستي ايران و تركيه افزايش پيدا كرده و پس از اين نيز بيشتر مي‌شود و تركيه از اين وضعيت بسيار خشنود است. در اجلاس ليسبون كه طي آن مقرر شد سپر موشكي در تركيه مستقر شود، ما دفاع جانانه‌ای از ايران به عمل آوردیم، حتی یک دیپلمات و همکار ایرانی به من می‌گفت که اگر يك نماينده از طرف ايران در آن اجلاس حاضر می‌شد نمي‌توانست چنين دفاعي از ایران داشته باشد. وی در ادامه تأکید کرد که این سامانه یک سامانه‌ی دفاعی است و تهدیدی برای کشورهای همسایه محسوب نمی‌شود.
• تحولات اخیرمنطقه
باریش کالکاوان در ادامه افزود که تركيه در برابر تحولات اخير منطقه موضع ثابتي داشته است و این کشور مي‌خواهد كشورهای منطقه به سمت دموکراسی، آزادي بيان و‌ عدم خونریزی و جلوگيري از سركوب مخالفان حركت كنند در همين راستا نخست‌وزير تركيه اولين فردي بود كه در مورد بحرين صحبت كرد و معتقد بود كه مسلمانان بايد در سراسر جهان يكي باشند و نبايد به خاطر تفاوت‌های مذهبی از يكديگر جدا شوند.
• تحولات سوریه
باریش کالکاوان در مورد ناآرامی‌های سوریه گفت که از ده سال گذشته تركيه همواره خواستار انجام اصلاحاتي در سوريه بوده است و با شروع تحولات در اين كشور تركيه درخواست كرد كه اين اصلاحات به سرعت انجام شود. تركيه مخالف كشته شدن مردم سوريه توسط دولت‌شان است و همواره چه پيش از تحولات و چه بعد از آن، تركيه با مقامات سوريه در اين‌باره گفتگو كرده و به طور كلي تركيه خواستار اصلاحات در سوريه بوده اما واقعیت این است که دولت سوریه از انجام اصلاحات مؤثر خودداری کرده است. کالکاوان در تشریح مواضع ترکیه در قبال ناآرامی‌های ماه‌های اخیر کشورهای شمال افریقا و خاورمیانه‌ی عربی اشاره کرد که این کشور زماني كه جرقه‌های نخستین تحولات در تونس زده شد، با دولت سوريه براي سرعت بخشيدن به انجام اصلاحات گفت‌وگو كرد و حتی در آخرين گفتگوی نخست‌وزير تركيه با بشار اسد [تا روز برگزاری نشست، ۱۵/۰۶/۱۳۹۰]، آن‌ها به مدت چهار ساعت صحبت كردند اما واقعیت اين است که این گفت‌وگوها به نتيجه‌اي مؤثر منتهی نشد.
باریش کالکاوان در ادامه افزود که مسأله‌ی سوريه براي تركيه تنها يك مسأله در سياست خارجی اين كشور نبوده، بلكه در ترکیه به آن به مثابه يك موضوع داخلی نگریسته مي‌شود. مرزهای طولانی سوریه و ترکیه در واقع سرزمین‌ها و مردمی یکپارچه را از هم مجزا ساخته است و در دو سوي مرز افراد با تاريخ و فرهنگ مشترك زندگي مي‌كنند، تركيه در مورد كساني كه در دو سوي مرز زندگي مي‌كنند، از این‌رو احساس مسئوليت دارد و نمی‌تواند در مقابل خونریزی در جوار مرزهای خود بی‌تفاوت بماند. حتی در سال ۲۰۰۲ زماني كه شوراي امنيت تصميم به تحريم سوريه گرفت، رييس‌جمهور تركيه به دمشق سفر کرد و با مقامات سوري گفت‌وگو كرد، اين سفر از سوي غربي‌ها مورد انتقاد قرار گرفت اما تركيه اعلام كرد كه خواستار لغو رژیم ويزا بين دو كشور است. کالکاوان تأکید کرد که ترکیه تمایل و اراده‌ی خود برای بهبود و ارتقای روابط با سوریه را به منصه‌ی ظهور رسانیده است. وی در ادامه افزود که هدف ترکیه به هیچ روی منزوي كردن سوريه نيست بلكه هم‌گرايي بين‌المللي و همبستگی متقابل شالوده‌ی سیاست این کشور را در قبال سوریه تشکیل داده است اما از منظر ترکیه اصلاحات سياسي در سوريه بسیار مهم است كه به گفته‌ی کالکاوان، ترکیه اين موضوع را از اول به سوريه اعلام كرده بوده است. اما دولت سوریه نشان داده که توان به انجام رسانیدن این اصلاحات را ندارد، در واقع ترکیه به این باور رسیده است که هیأت حاکمه‌ی سوریه یعنی بشار اسد و یارانش توان انجام این اصلاحات را ندارند، اما این به معنی موضع سوریه مبنی بر حمایت از انجام حمله نظامی علیه سوریه نیست و به نظر وی احتمال حمله نظامي ناتو به سوريه وجود ندارد و تركيه نيز چنين كاري را انجام نخواهد داد. کالکاوان در ادامه‌ی بحث خود اشاره کرد که غربي‌ها معتقدند كه اسرائيل خواهان ماندن حكومت فعلي سوريه است، چرا كه دولت سوريه را در حال حاضر ضعيف‌شده می‌داند و لذا تداوم حاکمیت این دولت بر سوریه را هم‌سو با منافع خود ارزیابی می‌کند.
باریش کالکاوان در ادامه صحبت‌های خود یادآوری کرد که ايران و تركيه درباره‌ی تحولات اخیر تماس‌ها و گفت‌وگوهایی داشته‌اند و در مورد سوريه و بحرين بين مقامات ايران و تركيه در سطوح مختلف مذاكراتي انجام گرفته است و به طور كلي مواضع تقریبا مشابهی دارند، البته همان‌گونه كه ممكن است در يك خانواده دو برادر نظرات متفاوتي داشته باشند اين دو كشور نيز در برخي موارد اختلاف سلایقی دارند اما نكته مهم اين است كه بتوانند نظرات خود را با یکدیگر در ميان بگذارند.
در ادامه‌ی نشست نیز حضار نظرات و پرسش‌هایی را مطرح کردند از جمله این‌که بسیاری از شرکت‌کنندگان در نشست توجیهات نفر دوم سفارت ترکیه در ایران مبنی بر دفاعی بودن سامانه موشکی ناتو را نپذیرفتند و با اشاره به این‌که موشک‌های این سامانه ۴۰۰۰ کیلومتر برد دارند آن‌را تهدیدی علیه تمامی کشورهای منطقه و البته ایران دانستند. یکی از حضار در مورد دلیل نصب این سامانه در منطقه دیاربکر و بخش‌های شرقی خاک ترکیه در نزدیکی مرزهای جمهوری اسلامی ایران پرسش کرد که آقای کالکاوان دلیل آنرا وجود زیرساخت‌های مناسب در منطقه‌ی مزبور و به صرفه‌تر بودن نصب این سامانه در محل مورد نظر برشمرد که البته پرسش‌کننده پاسخ وی را قانع‌کننده ندانست.
یکی دیگر از حضار دلایل کالکاوان در مورد شیوه‌ی دخالت ترکیه و ادعای وی همانند ادعای اردوغان در یکی از ضیافتهای افطار، که وی مسائل سوریه را مسائل داخلی ترکیه عنوان کرده بود، را غیرمنطقی و به مثابه عدم به رسمیت شناختن استقلال و تمامیت کشور سوریه برشمرد و تأکید کرد اگر توجیه آقای کالکاوان قرار باشد که مبنا قرار گیرد آنگاه بدون تردید تمامی مسایل داخلی همسایگان ایران مسایل داخلی ما محسوب می‌شود! یکی دیگر از حضار نیز موضع ترکیه در قبال بحرین را در مقایسه با مواضع ترکیه در قبال مصر، تونس و لیبی بسیار متفاوت ارزیابی کرد و اشاره کرد که هر چند این موضوع که منافع ملی اولویت کشورها در تصمیم‌سازی و تکاپوهای ایشان در حوزه روابط خارجی آنها محسوب می‌شود، به عنوان یک اصل در تمامی جهان پذیرفته شده است، اما صرف نگاه کردن به منافع ملی گاهگاهی موجب بروز رفتارهای متناقضی می‌شود که به ویژه از کشورهایی که سردمداران آن‌ها مدعی رسالت‌های انسانی و فراملی هستند، پذیرفتنی نیست. اگر دولت ترکیه برای خود نقش فراملی و میانجی و البته گونه‌ای از رهبری و ریش‌سفیدی به ویژه در میان کشورهای اسلامی را متصور و مدعی نبود، آنگاه رفتارهای متناقض اخیر دولتمردان این کشور می‌توانست از منظر صلاحدید ایشان در مورد منافع ملی خود قابل توجیه باشد اما با توجه به ادعاهای طرح شده از سوی دولت عدالت و توسعه در عرصه‌ی بین‌المللی و به ویژه منطقه‌ای در چند سال اخیر، این رفتارها به هیچ‌وجه قابل قبول نیست. این شرکت‌کننده در ادامه موضع رهبری معظم انقلاب (مدظله‌العالی) را یادآور شد و اشاره کرد که ایشان با ملاحظه‌ی رفتار دژخیمانه‌ی معمر قذافی در قبال مردم لیبی، در شرایطی که هیچ گمانه‌ی قطعی در مورد آینده‌ی لیبی وجود نداشت و در نتیجه‌ی موضع‌گیری‌های اولیه‌ی ترکیه در قبال انقلابیون لیبی در حمایت تلویحی از قذافی، هنوز پلاکاردهای معترضین در خیابان‌ها به چشم می‌خورد که خطاب به رجب طیب اردوغان گفته بودند که «آقای اردوغان ما القاعده نیستیم ما مردم لیبی هستیم»! با صرفنظر از ملاحظات گوناگونی که شاید در پیوند با منافع زودگذر می‌بایست مانع از شماتت آشکار قذافی شود، در پیام نوروزی خویش به مناسبت آغاز سال ۱۳۹۰ این دیکتاتور را به شدت مورد حمله قرار داده و خواستار رفتن وی از قدرت شدند. این شرکت‌کننده چنین موضع‌گیری اسلامی و انسانی را در خور کشورهایی که برای خود یک رسالت جهانی قائلند و البته مواضع مستقلانه دارند، دانست نه موضع‌گیری‌هایی که در عمل در تناقض آشکار با شعارها و ادعاها ظاهر می‌شود، که در واقع رفتار ترکیه در چند ماه اخیر مملو از آن بوده است و تا بدانجا پیش رفته که برخی آشکارا ترکیه را به نوشتن دیکته‌ی امریکا در منطقه متهم کرده‌اند. باریش کالکاوان در پاسخ به این شرکت‌کننده خاطرنشان کرد که حرکت بر پایه‌ی منافع ملی حق هر کشور است و نباید هیچ کشوری را به دلیل جستجوی منافع خویش شماتت کرد. شرکت‌کننده‌ی دیگری رفتار ناپایدار ترکیه در قبال برخی همسایگان و دوستان را مسبب از میان رفتن اعتماد کشورها نسبت به ترکیه دانست به ویژه آن‌گاه که این رفتار ناپایدار کاملا هم‌سو با اراده‌ی امریکا ظاهر می‌شود. این شرکت‌کننده با اشاره به این‌که موضع ترکیه در مارس ۲۰۰۳ هنگام حمله امریکا به عراق نشان‌گر وجود دیپلماسی مستقل در ترکیه حتی در برابر متحد راهبردی آن، امریکا، بود تأکید کرد که رفتار ترکیه در ناآرامی‌های اخیر، به ویژه قضیه سوریه موجب کاهش اعتماد سایر کشورها نسبت به دوستی ترکیه شده است.
در ادامه‌ی نشست یکی از حضار به گمانه‌ای که در مورد نگاه امریکا به آک پارتی وجود دارد اشاره کرد. این شرکت‌کننده با اشاره به تحولات پس از فروپاشی اتحاد شوروی و تلاش امریکا برای جا انداختن هژمون خود در جهان و البته به انزوا کشانیدن دشمنان و منتقدان خود، تفکر طالبانی را برساخته‌ی امریکا و متحدانش در مواجهه با اندیشه‌ و پیام جمهوری اسلامی ایران دانست که البته خیلی زود این طرح به شکست انجامید اما پس از شکست طالبانیسم، امریکایی‌ها با حمایت از اسلام فتح‌الله گولنی و فراهم کردن عرصه برای قدرت گرفتن و البته نقش‌آفرینی بین‌المللی حزب آک پارتی، در واقع این اندیشه و رویه را به مثابه آلترناتیو جمهوری اسلامی عرضه کردند تا دولت عدالت و توسعه ضمن عرضه‌ی یک الگوی حاکمیتی اسلامی البته سکولار، هم‌زمان هم‌سو و متحد غرب باشد و با در دست‌گیری هدایت جریان‌های اصلی جهان اسلام، به ویژه در مسأله فلسطین، حاشیه‌ی امنی را برای منافع و متحدان امریکا در خاورمیانه ایجاد کند. باریش کالکاوان در پاسخ به این شرکت‌کننده حزب عدالت و توسعه را برآمده از روندهای داخلی و البته ریشه‌دار سیاسی در ترکیه دانست.
یکی دیگر از شرکت‌کنندگان نیز درباره‌ی سرنوشت فرآیند مصالحه‌ی ارمنستان و ترکیه و بایگانی شدن پروتکل‌ها در مجالس دو کشور پرسید که کالکاوان این موضوع را ناشی از رویکرد طرف ارمنی در پیش کشیدن شروط غیرقابل پذیرش دانست. وی اشاره کرد با توجه به این‌که دادگاه قانون اساسی ارمنستان به رسمیت شناخته شدن نسل‌کشی ارامنه از سوی ترکیه را به عنوان پیش‌شرط پذیرش دو پروتکل عنوان کرده است لذا مجلس ترکیه از اقدام جهت تصویب پروتکل‌ها خودداری کرده است و لذا این موضوع از دستور کار مجلس فعلی خارج شده است و در نتیجه در صورت پدید آمدن اراده‌ای برای به جریان انداختن این پرونده، این پروتکل‌ها از نو باید در دستور کار مجلس جدید ترکیه که هنوز گشایش نیافته است، قرار گیرند.
یکی دیگر از شرکت‌کنندگان در نشست با اشاره به علاقه‌ای که به ترکیه به عنوان کشور دوست و همسایه‌ی ایران دارد، از آرزوی خود مبنی بر رشد و پیشرفت روزافزون ترکیه به عنوان یک کشور اسلامی سخن گفت و افزود که به همین دلیل علاقمند است که بداند چه زمانی دموکراسی‌ای که ترکیه در عرصه‌ی بین‌المللی و در سایر کشورها خواهان برقراری آن است، در خود ترکیه حاکمیت خواهد یافت؟ وی افزود که ما شاهدیم که ترک‌ها، همسایه‌های آذری خود را آذری گارداش‌لری (برادران آذری) می‌خوانند؛ آیا می‌توان روزی شاهد آن بود که بیست هزار ارمنی ساکن ترکیه و یا علویان این کشور نیز با عنوانی مشابه یعنی ارمنی گارداش‌لری و یا علوی گارداش‌لری مورد خطاب قرار گیرند؟ نفر دوم سفارت ترکیه در پاسخ به این سئوال گفت که ما در مورد حقوق اقلیت‌ها در ترکیه بیانیه‌ی لوزان را داریم که در مقایسه با دیگر کشورها نمونه‌ی کم‌نظیری به حساب می‌آید. باریش کالکاوان در ادامه افزود که البته علویان از نظر دولت ترکیه یک اقلیت نبوده بلکه بخشی از جمعیت ترکیه هستند.
در پایان این نشست نماینده‌ی بنیاد مطالعات قفقاز ضمن تشکر از نفر دوم سفارت ترکیه در تهران و آقای دکتر جعفر حق‌پناه، مراتب امتنان بنیاد مطالعات قفقاز را از حضور پژوهشگران شرکت‌کننده در این نشست ابراز داشت.