در طول تاریخ جمهوريت تركيه، شيوه اعمال كودتاي نظامي، اقدامی متداول، در راستاي بازگرداندن وضعیتی لائيك تر و نزدیک تر به آرای کمالیست ها و یا خاتمه دادن به یک دوره رهبریت سیاسی غیر قابل کنترل بوده است. لذا وقوع کودتای نافرجام 15 ژولاي 2016.م در ترکیه، پدیده ای جدید، رویدادی شگفت انگيز نبود.
مسلما ناكامي حكومت حزب عدالت و توسعه درحفظ سیاست خارجی چند بعدی، بلندپروازانه، متغير و اقتدار گرايي سياسي داخلي، رسوايي اقتصادی، بحران پناهندگان، آغاز مبارزه نظامي با حزب كارگران كردستان ( پ.ك.ك)، پاكسازي كماليست ها و گولنيست ها و... سبب ایجاد نگرانی هایی شد که یک بار دیگر به اعتراض و كودتا منجر گرديد.
در حالي كه اقدامات عوامل بین المللی، منطقه ای، حاکی از تغییر جهت سیاست های منطقه ای است، تعریف مجدد ترکیه بر اساس یک چشم انداز روشن داخلی و خارجی، نوع سياست هاي اجرايي رهبری حكومت حزب عدالت و توسعه تا حد زیادی تعیین کنندۀ ماهیت ساختار سیاسی آتي ترکیه خواهد كرد. در اين راستا، برخي صاحب نظران مسائل تركيه ساختار مذكور را بدین شكل ترسيم مي كنند.
1- صلح یا جنگ با کردها
2- اتخاذ سياست گفتمان و تعامل اجتماعي
3- تداوم درگیری با احزاب سیاسی رقيب در مورد قانون اساسی جديد
4- سیاست خارجي همراه با تجدیدنظر و كاهش مداخله در امور منطقه.
5- عضویت یا عدم عضویت در اتحادیه اروپا
6- دوري نسبي از غرب و نزديكي نسبي به ائتلاف روسيه ـ ايران
حزب كارگران كردستان
«پ.ك.ك» عنوان اختصاري گروهي از مبارزان مسلح كرد تركيه كه حدود چهال سال دولت هاي متفاوت تركيه را درگير كرده و طرفين هزاران كشته داده اند. پس از آغاز مذاكرات و روند صلح با پ.ك.ك از سوي حكومت حزب عدالت و توسعه، دوره اي آرام و بدون خونريزي سپري گرديد تا اين كه حكومت در اثناي انتخابات پارلماني، بنا بر محاسباتي، بطور يك جانبه مذاكرات و روند صلح را ملغي و حملات نظامي را آغار نمود، طرفين بويژه در مناطق شرقي تركيه ، وارد جنگي خونين و مصيبت بار گرديدند.
جنگ مذكور پس از وقوع كودتاي نافرجام اخير نيز تداوم يافت. البته دولت ترکیه به شکل چشمگیری عملیات هایش را کاهش داده است اما پ. ک .ک هم چنان حملاتش را ادامه می دهد و حتي يكي از رهبران آن اعلام کرد که این گروه "دامنه ی جنگ را گسترش داده و به شهرها می کشاند." در حال حاضر هر دو طرف برای ادامه جنگ دلایل راهبردي عمیقی دارند. پ ک ک، احساس می کند که در اين برهه زماني فرصت هايي استثنایی برایش پیش آمده است، از جمله:
1- تضعيف و پاک سازی در ارتش و نهاد هاي امنيتي تركيه
2- پیشروی سریع اكراد سوری در شمال سوريه
3- حمايت هاي جهاني از مبارزات اكراد در كسب استقلال
غرب به رهبري آمريكا ـ صهيونيزم جهانخوار به رهبري رژيم اشغالگر قدس ـ روسيه، تحت عنوان مبارزه با داعش، از نيروهاي جدايي طلب كرد در منطقه حمايت مي كنند.
البته اردوعان آگاه است كه بسیاری از مقامات ارتش که طی تلاش برای کودتا به او وفادار ماندند، به شدت از تلاش های قبلي دولت او برای مذاکره با پ ک ک دلخور بودند. لذا اينك زمان آن نیست که اردوعان با کوتاه آمدن از جنگی که ارتش خواهان آن بود، بین خود و این گروه از حامیانش فاصله بیاندازد.
اينك آمیزه ای دولتی در ترکیه که به شکل فزاینده ای خشمگین و ضد آمریکایی است و بر بقای خود متمرکز است، با پ ک ک، که به طور بالقوه اعتماد به نفس بیشتری دارد، می تواند جنگ را از این هم شدیدتر کند. در اين صورت حفظ هم زمان تركيه و اكراد در جنگ با داعش، برای واشنگتن، دشوار خواهد گرديد. کودتای نافرجام مذكور در تركيه ، ممکن است موازنه جنگ را تغییر دهد اما سبب نمی شود که حكومت حزب عدالت و توسعه و نيز پ.ك.ك ، در استراتژی بنیادین خود تجدید نظر کنند.
از اين روي حكومت حزب عدالت و توسعه ترجيح مي دهد حتي با رژيم بشار اسد همسايه گردد تا با يك حكومت خود مختار كرد، لذا جهت ممانعت از سلطه اكراد شمال سوريه به غرب فرات و اتصال كانتون هاي اكراد، علي رغم نقض قوانين بين المللي و هشدارهاي جهاني ، خطر ورود به خاك سوريه را گزيده است. این نیز خطر جنگ را تشدید خواهد كرد و به شکل قابل توجهی جنگ طولانی مدت علیه داعش را پیچیده تر خواهد كرد.
ارتش
ارتش ترکیه از زمان شکل گیری جمهوریت، همیشه با سیاستمداران غیر نظامی فاصله داشته است. اما این بار در تركيه حكومت حزب عدالت و توسعه، مسلمانان محافظه کار، به قدرت رسیدند که این فاصله را چند برابر کرد. اگر چه حكومت حزب عدالت و توسعه تا حدی در ایجاد موازنه در برابر دستگاه های ارتش موفق گرديد، اما این بدین معنی نیست که خواهان از بين بردن ارتش باشند، بلكه بيشتر در پي كنترل بر ارتش بوده اند. از آن جایی که ارتش در ترکیه جزئی کلیدی از ساختار داخلی این کشور است، این مسئله همچنان حائز اهمیت است. تلاش ها برای کنترل مداخله نظامی در عرصه سیاسی، براي رسیدن به موفقیت کامل با دشواری های بسیاری روبه رو است. فشار ارتش بر سیاست تا حد زیادی محدود شده است. اما با این حال نیروهای مسلح هنوز هم به طور کاملا تحت نظارت غیرنظامیان نیستند. این در واقع یکی از عوامل اصلی است که راه را برای کودتا ی نافرجام اخير هموار کرد. كودتا ها در تركيه نشان از ریشه های عمیق دستگاه های ارتش در ترکیه دارد: بیش از نیمی از رئیس جمهورهای ترکیه سابقۀ حضور در ارتش را داشته اند. اينك حكومت حزب عدالت و توسعه ترکیه در حال ورود به فاز دوم روند اصلاحات است. هدف غائي تغییر معادله مدنی ـ نظامی به نفع غیر نظامیان است، در واقع ايامي طلايي و فرصتي کلیدی در انتظار ترکیه است. اگر اصلاحات به طور جامع انجام شود این دوره می تواند جهشی در روابط مدنی ـ نظامی این کشور ایجاد کند.
كردستان تركيه و مهندسي اجتماعي
طي دوران حكومت حزب عدالت و توسعه، برای اولین بار، اردوعان طي سخنرانی در دياربكر، 2013 .م، استفاده تاریخی از کلمه "کردستان" را مطرح ساخت. اما اينك به دليل آغاز مبارزه نظامي با پ.ك.ك در موقعیتی بحرانی قرارگرفته است. در شرایطی که کردهای سوریه در حال مبارزه با داعش می کوشند برنامه ایجاد یک سیستم جدید فدرال در شمال را نهایی کنند.
جنبش کردها در ترکیه به ویژه پ.ک.ک. به همراه تمام نمایندگی های سیاسی کرد در ترکیه می تواند این وضعیت را فرصتی برای تسهیل اتحاد کردها، توسعه روابط با دیگر بازیگران سیاسی و آغازمجدد روند صلح به عنوان راه حلی واقعی برای مقابله موثر با اختلال داخلی در نظر بگیرد.
پس از آغاز جنگ داخلی در سوريه، اينك گروه های کوچک یا بزرگ آوارگان سوري در اغلب استان هاي ترکیه مشاهده مي گردند. بیش از یک سوم از 2750000 آواره سوری در ترکیه در جنوب شرق به سر می برند که در میان عوامل آن باید عمدتاً به خویشاوندی و تعلقات فرهنگی این آوارگان به مردم مرزنشین جنوب شرق اشاره کرد.
«آیهان کایا» استاد روابط بین الملل دانشگاه، ادعا نمود كه تلاشی برای "مهندسی اجتماعی" به منظور تعدیل جمعیت کرد جنوب شرق و مهار ناسیونالیسم کردی در جریان است. (همايش علمی دانشگاه بيلگه استانبول در ماه دسامبر2015) اگر چه «مراد اردوعان» رئیس مرکز پژوهش های مهاجرت و سیاست در دانشگاه حاجت تپه آنکارا، ادعای مهندسی اجتماعی را قبول ندارد و هجوم غير قابل محاسبه مهاجران، عدم برنامه ریزی دولت را دلايل معضل مذكور معرفي كرد.
جمعیت بومي 9 استان جنوب شرق تركيه، بيش از 8900000 تن است. مسلما جذب جمعیتی از آوارگان به ميزان یک هشتم جمعیت منطقه، کار آسانی نیست. در اين مناطق، تنش های اجتماعی و جرم و جنایت رو به افزایش است. مشکلات اقتصادی آوارگان، فقری که از دیرباز مردم بومی را به تنگ آورده است، ترکیبی خطرناک را شکل می دهد که می تواند به راحتی با جرقه ای شعله ور شود.
هم چنين در منطقه مذكور که اکثریت جمعیت آن را کردها تشکیل می دهند، تبدیل به منطقه ای با جمعیت قابل توجهی از اعراب خواهد شد. البته گروه های عرب بومی از قبل هم در برخی از استان های جنوب شرق به ویژه شانلی اورفا و ماردین سکونت دارند. چنین تغییری در بافت جمعیتی، احتمالاً پیامدهای سیاسی خاص خود را خواهد داشت. ضمن آن كه امكان دارد تنش ها میان بومیان کرد و سوری ها ي معارض دولت بشار اسد که از حمایت حزب حاکم عدالت و توسعه برخوردار هستند، نيز افزايش يابد.
*مترجم و پژوهشگر
https://ccsi.ir//vdcd990f.yt0o56a22y.htmlمسلما ناكامي حكومت حزب عدالت و توسعه درحفظ سیاست خارجی چند بعدی، بلندپروازانه، متغير و اقتدار گرايي سياسي داخلي، رسوايي اقتصادی، بحران پناهندگان، آغاز مبارزه نظامي با حزب كارگران كردستان ( پ.ك.ك)، پاكسازي كماليست ها و گولنيست ها و... سبب ایجاد نگرانی هایی شد که یک بار دیگر به اعتراض و كودتا منجر گرديد.
در حالي كه اقدامات عوامل بین المللی، منطقه ای، حاکی از تغییر جهت سیاست های منطقه ای است، تعریف مجدد ترکیه بر اساس یک چشم انداز روشن داخلی و خارجی، نوع سياست هاي اجرايي رهبری حكومت حزب عدالت و توسعه تا حد زیادی تعیین کنندۀ ماهیت ساختار سیاسی آتي ترکیه خواهد كرد. در اين راستا، برخي صاحب نظران مسائل تركيه ساختار مذكور را بدین شكل ترسيم مي كنند.
1- صلح یا جنگ با کردها
2- اتخاذ سياست گفتمان و تعامل اجتماعي
3- تداوم درگیری با احزاب سیاسی رقيب در مورد قانون اساسی جديد
4- سیاست خارجي همراه با تجدیدنظر و كاهش مداخله در امور منطقه.
5- عضویت یا عدم عضویت در اتحادیه اروپا
6- دوري نسبي از غرب و نزديكي نسبي به ائتلاف روسيه ـ ايران
حزب كارگران كردستان
«پ.ك.ك» عنوان اختصاري گروهي از مبارزان مسلح كرد تركيه كه حدود چهال سال دولت هاي متفاوت تركيه را درگير كرده و طرفين هزاران كشته داده اند. پس از آغاز مذاكرات و روند صلح با پ.ك.ك از سوي حكومت حزب عدالت و توسعه، دوره اي آرام و بدون خونريزي سپري گرديد تا اين كه حكومت در اثناي انتخابات پارلماني، بنا بر محاسباتي، بطور يك جانبه مذاكرات و روند صلح را ملغي و حملات نظامي را آغار نمود، طرفين بويژه در مناطق شرقي تركيه ، وارد جنگي خونين و مصيبت بار گرديدند.
جنگ مذكور پس از وقوع كودتاي نافرجام اخير نيز تداوم يافت. البته دولت ترکیه به شکل چشمگیری عملیات هایش را کاهش داده است اما پ. ک .ک هم چنان حملاتش را ادامه می دهد و حتي يكي از رهبران آن اعلام کرد که این گروه "دامنه ی جنگ را گسترش داده و به شهرها می کشاند." در حال حاضر هر دو طرف برای ادامه جنگ دلایل راهبردي عمیقی دارند. پ ک ک، احساس می کند که در اين برهه زماني فرصت هايي استثنایی برایش پیش آمده است، از جمله:
1- تضعيف و پاک سازی در ارتش و نهاد هاي امنيتي تركيه
2- پیشروی سریع اكراد سوری در شمال سوريه
3- حمايت هاي جهاني از مبارزات اكراد در كسب استقلال
غرب به رهبري آمريكا ـ صهيونيزم جهانخوار به رهبري رژيم اشغالگر قدس ـ روسيه، تحت عنوان مبارزه با داعش، از نيروهاي جدايي طلب كرد در منطقه حمايت مي كنند.
البته اردوعان آگاه است كه بسیاری از مقامات ارتش که طی تلاش برای کودتا به او وفادار ماندند، به شدت از تلاش های قبلي دولت او برای مذاکره با پ ک ک دلخور بودند. لذا اينك زمان آن نیست که اردوعان با کوتاه آمدن از جنگی که ارتش خواهان آن بود، بین خود و این گروه از حامیانش فاصله بیاندازد.
اينك آمیزه ای دولتی در ترکیه که به شکل فزاینده ای خشمگین و ضد آمریکایی است و بر بقای خود متمرکز است، با پ ک ک، که به طور بالقوه اعتماد به نفس بیشتری دارد، می تواند جنگ را از این هم شدیدتر کند. در اين صورت حفظ هم زمان تركيه و اكراد در جنگ با داعش، برای واشنگتن، دشوار خواهد گرديد. کودتای نافرجام مذكور در تركيه ، ممکن است موازنه جنگ را تغییر دهد اما سبب نمی شود که حكومت حزب عدالت و توسعه و نيز پ.ك.ك ، در استراتژی بنیادین خود تجدید نظر کنند.
از اين روي حكومت حزب عدالت و توسعه ترجيح مي دهد حتي با رژيم بشار اسد همسايه گردد تا با يك حكومت خود مختار كرد، لذا جهت ممانعت از سلطه اكراد شمال سوريه به غرب فرات و اتصال كانتون هاي اكراد، علي رغم نقض قوانين بين المللي و هشدارهاي جهاني ، خطر ورود به خاك سوريه را گزيده است. این نیز خطر جنگ را تشدید خواهد كرد و به شکل قابل توجهی جنگ طولانی مدت علیه داعش را پیچیده تر خواهد كرد.
ارتش
ارتش ترکیه از زمان شکل گیری جمهوریت، همیشه با سیاستمداران غیر نظامی فاصله داشته است. اما این بار در تركيه حكومت حزب عدالت و توسعه، مسلمانان محافظه کار، به قدرت رسیدند که این فاصله را چند برابر کرد. اگر چه حكومت حزب عدالت و توسعه تا حدی در ایجاد موازنه در برابر دستگاه های ارتش موفق گرديد، اما این بدین معنی نیست که خواهان از بين بردن ارتش باشند، بلكه بيشتر در پي كنترل بر ارتش بوده اند. از آن جایی که ارتش در ترکیه جزئی کلیدی از ساختار داخلی این کشور است، این مسئله همچنان حائز اهمیت است. تلاش ها برای کنترل مداخله نظامی در عرصه سیاسی، براي رسیدن به موفقیت کامل با دشواری های بسیاری روبه رو است. فشار ارتش بر سیاست تا حد زیادی محدود شده است. اما با این حال نیروهای مسلح هنوز هم به طور کاملا تحت نظارت غیرنظامیان نیستند. این در واقع یکی از عوامل اصلی است که راه را برای کودتا ی نافرجام اخير هموار کرد. كودتا ها در تركيه نشان از ریشه های عمیق دستگاه های ارتش در ترکیه دارد: بیش از نیمی از رئیس جمهورهای ترکیه سابقۀ حضور در ارتش را داشته اند. اينك حكومت حزب عدالت و توسعه ترکیه در حال ورود به فاز دوم روند اصلاحات است. هدف غائي تغییر معادله مدنی ـ نظامی به نفع غیر نظامیان است، در واقع ايامي طلايي و فرصتي کلیدی در انتظار ترکیه است. اگر اصلاحات به طور جامع انجام شود این دوره می تواند جهشی در روابط مدنی ـ نظامی این کشور ایجاد کند.
كردستان تركيه و مهندسي اجتماعي
طي دوران حكومت حزب عدالت و توسعه، برای اولین بار، اردوعان طي سخنرانی در دياربكر، 2013 .م، استفاده تاریخی از کلمه "کردستان" را مطرح ساخت. اما اينك به دليل آغاز مبارزه نظامي با پ.ك.ك در موقعیتی بحرانی قرارگرفته است. در شرایطی که کردهای سوریه در حال مبارزه با داعش می کوشند برنامه ایجاد یک سیستم جدید فدرال در شمال را نهایی کنند.
جنبش کردها در ترکیه به ویژه پ.ک.ک. به همراه تمام نمایندگی های سیاسی کرد در ترکیه می تواند این وضعیت را فرصتی برای تسهیل اتحاد کردها، توسعه روابط با دیگر بازیگران سیاسی و آغازمجدد روند صلح به عنوان راه حلی واقعی برای مقابله موثر با اختلال داخلی در نظر بگیرد.
پس از آغاز جنگ داخلی در سوريه، اينك گروه های کوچک یا بزرگ آوارگان سوري در اغلب استان هاي ترکیه مشاهده مي گردند. بیش از یک سوم از 2750000 آواره سوری در ترکیه در جنوب شرق به سر می برند که در میان عوامل آن باید عمدتاً به خویشاوندی و تعلقات فرهنگی این آوارگان به مردم مرزنشین جنوب شرق اشاره کرد.
«آیهان کایا» استاد روابط بین الملل دانشگاه، ادعا نمود كه تلاشی برای "مهندسی اجتماعی" به منظور تعدیل جمعیت کرد جنوب شرق و مهار ناسیونالیسم کردی در جریان است. (همايش علمی دانشگاه بيلگه استانبول در ماه دسامبر2015) اگر چه «مراد اردوعان» رئیس مرکز پژوهش های مهاجرت و سیاست در دانشگاه حاجت تپه آنکارا، ادعای مهندسی اجتماعی را قبول ندارد و هجوم غير قابل محاسبه مهاجران، عدم برنامه ریزی دولت را دلايل معضل مذكور معرفي كرد.
جمعیت بومي 9 استان جنوب شرق تركيه، بيش از 8900000 تن است. مسلما جذب جمعیتی از آوارگان به ميزان یک هشتم جمعیت منطقه، کار آسانی نیست. در اين مناطق، تنش های اجتماعی و جرم و جنایت رو به افزایش است. مشکلات اقتصادی آوارگان، فقری که از دیرباز مردم بومی را به تنگ آورده است، ترکیبی خطرناک را شکل می دهد که می تواند به راحتی با جرقه ای شعله ور شود.
هم چنين در منطقه مذكور که اکثریت جمعیت آن را کردها تشکیل می دهند، تبدیل به منطقه ای با جمعیت قابل توجهی از اعراب خواهد شد. البته گروه های عرب بومی از قبل هم در برخی از استان های جنوب شرق به ویژه شانلی اورفا و ماردین سکونت دارند. چنین تغییری در بافت جمعیتی، احتمالاً پیامدهای سیاسی خاص خود را خواهد داشت. ضمن آن كه امكان دارد تنش ها میان بومیان کرد و سوری ها ي معارض دولت بشار اسد که از حمایت حزب حاکم عدالت و توسعه برخوردار هستند، نيز افزايش يابد.
*مترجم و پژوهشگر
ccsi.ir/vdcd990f.yt0o56a22y.html