اصل عدم دخالت در مسائل منطقه‌ای، به عنوان اولویت راهبردی سیاست خارجی جمهوری ترکیه در بیشتر دوران قرن بیستم مطرح بود، اما در طول دوران حاکمیت حزب عدالت و توسعه، بویژه دهه گذشته، ترکیه به‌طور قابل ملاحظه‌ای از سنّت کمالیستی خود فاصله گرفته و تبدیل به یکی از بازیگران فعّال و تأثیرگذار در منطقه شده است. ترکیه امروزی، حاصل یک تفکر ژئوپلیتیک جدید و نیز اولویت‌های اقتصادی، امنیتی است. تغییرات تکنولوژیکی در سیاست خارجی ترکیه، به ملاحظات ایدئولوژیکی یا اضطراب سیاست های عملی، نمی تواند تنزل یابد. دولت حزب عدالت و توسعه با استفاده از قدرت نرم در خاورمیانه به یک دولت بازرگان تبدیل شده است، از سویی خصوصیات داخلی رژیم ها ،بویژه مسائل: دموکراسی ، حقوق بشری و… را مطرح می نماید و در دیگر سو، بر تقویت روابط تجاری با آنها تاکید دارد. ایدئولوژی مفروض حزب عدالت و توسعه در پیوند عمیق با درک اقتصاد لیبرال و در رابطه با تجارت خارجی در منطقه، مورد ارزیابی قرار می گیرد که به سران آنکارا اجازه می دهد که در سیاست خارجی، دوگانه ( دو وجهی) حرکت کنند. به خاطر بهم خوردن توازن قدرت جغرافیای اقتصادی در منطقه، بازبینی راهبرد سیاست خارجی جاری ترکیه از «استراتژی به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» به سوی « استراتژی بهره مندی از هوش سرشار و قدرت نرم» سوق داده شده است.
رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوعان، در سخنرانی خود طی نشست سپتامبر 2019، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، طرح مشترک آمریکا ـ ترکیه برای ایجاد منطقه امن در مرزهای ترکیه ـ سوریه، را برملا ساخت و اعلام کرد: «طرح آمریکا ـ ترکیه، بیش از 2 میلیون آواره سوری را می تواند به کشورشان بازگردند و یا این که در مناطق تحت کنترل آمریکا ـ ترکیه زندگی کنند، اگر نقشه منطقه امن به‌سمت «رقه» و «دیرالزور» گسترش یابد، امکان اسکان بیش از 3 میلیون آواره و پناهنده فراهم خواهد شد. ترکیه در چهار راه منابع تهدیدات تروریستی، جرایم سازمان یافته، مهاجرتهای غیر قانونی و نامنظم قرار گرفته است. لذا طبق شرایط و موقعیت داخلی و خارجی، در گیری ترکیه با حزب کارگران کردستان موسوم به «پ .ک .ک» در ترکیه و عراق و نیز با احزاب و یگان های اقماریش از جمله: یگانهای مدافع خلق در سوریه و نیز با سایر گروههای تروریستی ، همانند «داعش»، اجتناب ناپذیر گردیده است. بعد ازسال 2011 .م، آنکارا همواره نسبت به قدرت‌گیری کردهای سوریه، به شدت نگران است، اما برخلاف انتظارات و خواسته های آنکارا، کردهای سوریه با حمایت آمریکا، موقعیت و جایگاه مهمی را کسب کرده اند. اینک ترکیه قصد دارد، به بهانه مبارزه با تروریسم و ایجاد منطقه امن، کردها را از مناطق تحت کنترل خود خارج کند تا از این طریق تهدید کردها برای مناطق جنوبی ترکیه را رفع نماید. در این راستا ، حکومت حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوعان، قصد دارد با ایجاد شهرک‌هایی، شامل تأسیس 10 شهر و 140 روستا در نواحی مذکور، با بودجهای بالغ بر 27 میلیارد دلار، بافت جمعیتی (دموگرافی) منطقه را تغییر دهد. البته از سوی مخالفان اردوعان ابراز می‌گردد که: «حکومت حزب عدالت و توسعه، بر اساس رویکرد نئوعثمانی‌گرایانه قصد دارد، از هر طریق ممکن به ایده خود مبنی بر الحاق سرزمین‌های جدا شده از امپراتوری عثمانی تحقق بخشد و با اقداماتی هوشمندانه، ایجاد مکانیسمی برای اداره شهر‌ک‌های مذکور در آینده نزدیک، از طریق انتخابات، توسل به همه‌پرسی، مناطق ادعایی مذکور را به خاک ترکیه ضمیمه نمایند».
اهداف حمایت آشکار و پنهان آنکارا ازگروه های مسلح مختلف ،مخالف حکومت سوریه، عبارت اند از:
1- سرنگون کردن حکومت بشار اسد
2- پیشگیری از تسلط و احیای حاکمیت دولت سوریه بر منطقه« ادلب»
3- ایجاد حکومت جدید هم سو با آنکارا در سوریه
4- تبدیل سوریه به کشوری عاری از حضور کشورهای دیگر (رقیب) در مدیترانه شرقی
5- حفظ و تامین حقوق ترکمن ها در عراق و سوریه ، تحت عنوان دفاع از اقدامات بشر دوستانه
6- تضمین امنیت تامین نفت و منابع انرژی از سوریه
7- خنثی کردن اقدامات گروه های مسلح کردی سوریه، ایجاد پاسگاه های نظارت بر آتش بس، کنترل فعالیتهای گروه های کردی مخالف آنکارا
البته، بعد از کشف منابع گاز و نفت در منطقه مدیترانه شرقی، یونان، قبرس جنوبی، اسرائیل و مصر متحدا سایر کشورهای ساحلی، از جمله ترکیه و لبنان را تحت فشار قرارداده اند. خط لوله گاز طبیعی مدیترانه شرقی موسوم به «East-Med»که طی ائتلاف رژیم غاصب صهیونیستی، قبرس جنوبی طراحی شده ، مورد حمایت اتحاد اروپا نیز است از میدان دریایی ترکیه عبور می کند که نقش و مجوز ترکیه باید لحاظ گردد، یکی از دلایل اهمیت ادلب ،عفرین و حتی سرنگونی بشار اسد برای ترکیه، شاهرگ حیاطی مدیترانه شرقی است، از طرفی دریای مدیترانه و تهدیدات موجود آن نیز تهدیدی وجودی بر علیه ترکیه محسوب می شود.
اولویت اصلی ترکیه توسعه صادرات به منطقه است، تنش ها و درگیری های اجتماعی در جهان اسلام، برای دولت ترکیه، حداقل از نظر اقتصادی، برای کشوری که منبع انرژی کمی دارد، فرصتی مناسب به شمار می رود. ترکیه با استفاده از مفاهیم کلیدی قدرت نرم، خود را حامی واقع گرایی تغییرات دموکراتیک قلمداد می کند که به دنبال نظم منطقه ای لیبرال دموکرات می باشد، سیاست خاورمیانه ای دهه اخیر حزب حاکم عدالت و توسعه مبتنی بر الویت منافع مادی و عینی، بر عقاید و ادراکات است، اگرچه این دیدگاه، ترکیه را با دیگر قدرتهای منطقه از جمله: ج.ا. ایران، عربستان، عراق، و... در تعارض قرار می دهد. مسلما، درصورت تحقق سناریوی وحشتناک برخورد نظامی ترکیه ـ سوریه در ادلب، این جنگ محدود به جنگ دو کشور نخواهد بود و روابط ترکیه حداقل با روسیه ، ج.ا.ایران ، عراق، متشنج خواهد گردید. البته، ناتو به همراه سازمان تجارت جهانی، نقطه عطف و نیز تسهیل کننده ( کاتالیزور) ره یافت بازیگری جهانی ترکیه محسوب می شوند، چنان چه هم سازمان تجارت جهانی و هم ناتو به استحکام حکومت ترکیه کمک می‌کنند.
* مترجم رسمی، کارشناس عالی توسعه روابط فرهنگی آسیا و اقیانوسیه
دریافت صفحه با کد QR