بنیاد مطالعات قفقاز 3 فروردين 1391 ساعت 12:17 https://www.ccsi.ir/fa/report/4067/آیین-ماسلنیتسا-روسیه-شباهتهای-نوروز-ایرانی -------------------------------------------------- عنوان : آیین 'ماسلنیتسا'، در روسیه و شباهتهای آن با نوروز ایرانی -------------------------------------------------- متن : هر چند عید نوروز به نشانه آغاز سال جدید ریشه در تاریخ باستانی ایران زمین دارد، اما كشورهای پیرامونی آن نیز به دلیل پیوندهای فرهنگی و آیینی صورت گرفته در طول سده های گذشته سنتهای نزدیك به این جشن را دارند كه برگزاری 'ماسلنیتسا' در روسیه یكی از آنها است. به گزارش ایرنا، 'ماسلنیتسا' كه در روسیه از آن با عنوان جشن 'هفته پنیر' نیز یاد می شود، نوع اسلاوی نوروز ایرانی است كه نماد رفتن روزهای سرد زمستان و فرا رسیدن بهار روح بخش و جان فزا در استپ های بی انتهای روسیه است، هر چند كه در نوروز اسلاوی از گل و سبزی و چهچه پرندگان خبری نیست. در واقع 'ماسلنیتسا'، جشن مذهبی و عامیانه ای است كه در گستره جمهوری های اسلاونژاد شوروی سابق مانند روسیه، اكراین و بلاروس برگزار می شود و نماد وداع با زمستان و استقبال از بهار در این كشورها است. این جشن بزرگ كه به طور معمول بین ۲۸ فوریه تا ۶ مارس هر سال در روسیه و دیگر كشورهای اسلاونژاد شرق اروپا جشن گرفته می شود، همانند نوروز، آیینی برای بدرقه سرمای زمستان و خوشامدگویی به آغاز بهار و فصل گرما است. 'ماسلنیتسا' یا نوروز اسلاوی در آخرین هفته زمستان در روسیه برگزار می شود و مردم پهناورترین كشور جهان با شركت در آیینهای مختلف آن ضمن وداع با سرما و برف زمستان به استقبال بهار می روند. ماسلنیتسا در ادبیات عامه روسها، نام محاوره ای 'هفته پنیر' است كه یك هفته پیش از ایام روزه داری در روسیه كه ۴۰ روز به طول می انجامد، آغاز می شود و مردم مومن بعد از این جشن و در دوران روزه داری از خوردن گوشت و فرآورده های حیوانی خودداری می كنند. هر چند جشن 'ماسلنیتسا' به عنوان آیینی مردمی همه ساله در مناطق مختلف روسیه و دیگر كشورهای اسلاونژاد برگزار می شود، اما شهرداری مسكو امسال برای معرفی هر چه بهتر این میراث فرهنگی برنامه ریزی گسترده ای كرده و ۲۰ میلیون روبل برای این منظور اختصاص داد. بنا بر اعلام شهرداری مسكو، جشن ماسلنیتسا امسال با ۴۰۰ برنامه متنوع همراه شد تا بتواند گردشگران داخلی و خارجی بیشتری را برای دیدن جاذبه های گردشگری و تاریخی پایتخت روسیه جذب كند. محل اصلی برگزاری جشن ماسلنیتسا در مسكو محوطه مقابل كاخ كرملین بود كه در آن زمین مخصوص اسكیت روی یخ برای كودكان و بزرگسالان ساخته شد و علاوه بر آن به منظور حضور هر چه بیشتر مردم در جشن، میزهای طولانی صرف كیك ملی 'بلینی' به عنوان شیرینی منحصربفرد این آیین سنتی چیده شد. برپایی بازار مكاره و صنایع دستی ملی و اجرای كنسرت هنرمندان برجسته روسی از دیگر تدابیری بود كه شهرداری مسكو برای آشنایی هر چه بهتر نسل جوان این كشور با داشته های فرهنگی و تاریخی تدارك دید. هر چند آداب و سنتهای خاص جشن 'ماسلنیتسا' مانند آتش زدن آدمك چوبی به همین نام و جنگ گلوله برفی میان بزرگترها هر كدام جدابیت خاص خود را دارد، اما آنچه این جشن تاریخی را ماندگار می كند، صرف شیرینی روسی ویژه ای موسوم به كیك 'بلینی' است كه به یك سنت همیشگی و معرف فرهنگ روس در این كشور بزرگ تبدیل شده است. البته جشن 'ماسلنیتسا' اشتراكات دیگری با نوروز ایرانی دارد كه دید و بازدید از اقوام و دوستان و به ویژه بزرگترها ازجمله آنها است و این خصوصیت موجب شده كه این جشن باستانی در طول سده های گذشته در سرزمین پهناور روسیه پابرجا بماند. 'سرگئی اشپیلكو' رئیس كمیته گردشگری و هتلداری شهرداری مسكو با اشاره به عزم مدیریت شهری پایتخت روسیه برای صیانت از این میراث تاریخی فرهنگی اعلام كرد: برای این منظور برنامه ریزی كرده ایم كه آیینهای ویژه این جشن از طریق تله ویدئو و به صورت زنده در مناطق دوردست روسیه مانند خاور دور، سیبری، اورال و شهرهای واقع در سواحل رودخانه ولگا نمایش داده شود. وی افزود: علاوه بر این قرار است شبها ارتباط تلویزیونی مستقیم میان 'میدان سرخ' مسكو و میدان 'ترافالگار' لندن برقرار شود تا شمار چشمگیر شهروندان روسی مقیم پایتخت انگلیس نیز بتوانند به صورت زنده در آیینهای ویژه جشن آباء و اجدادی خود شركت كنند. اشپیلكو با اشاره به عزم مدیران شهری مسكو برای معرفی میراث فرهنگی خود به خارجیها و ارایه چهره ای موجه از روسها در نزد دیگر ملت ها اضافه كرد: در سایه این گونه اقدامات فرهنگی شمار گردشگران خارجی بازدیدكننده از مسكو در سال گذشته میلادی با ۱۲ درصد افزایش به چهار میلیون و ۴۷ هزار نفر رسید و جشن 'ماسلنیتسا' وجهه ای بین المللی یافت. *** آیین های ویژه جشن ماسلنیتسا در برخی از مناطق روسیه كه جشن ماسلنتیسا برگزار می شود ، هر یك از روزهای آن دارای آیین مخصوص است. هر یك از هفت روز جشن ماسلنیتسا نام و آداب خاصی دارد ، به طوری كه دوشنبه به عنوان روز آغازین جشن ، ویژه دید و بازدید با خویشاوندان و نزدیكان بوده و كیك خاص جشن نیز در این روز به فقرا و نزدیكان از دست داده، اهدا می شود. در روز دوم جشن نیز آیین ویژه معرفی دوشیزگان به تازه دامادها برگزار شده و در روز سوم كه مصادف با چهارشنبه است، دامادها به میهمانی مادر خانم ها می روند و كیك 'بلینی' می خورند. روز چهارم جشن ماسلنیتسا كه شیرین ترین و خاطره انگیزترین بخش از این جشن مردمی محسوب می شود ، آغاز جشنهای عمومی و گردشهای دسته جمعی و حل اختلافات بین مردم بوده و در این روز همه برای تخلیه انرژی منفی جمع شده از سال قبل تلاش می كنند. جمعه پنجمین روز اختصاص به دیدار مادر خانم از خانه داماد و دخترش دارد و در آن روز دامادها برای نمایش علاقه مندی شان به مادر خانم كیك ویژه ای می پزند و روز ششم نیز عروس ها به خویشاوندان داماد هدیه می دهند. یكشنبه به عنوان آخرین روز، نقطه عطف جشن ماسلنیتسا بوده كه همه همدیگر را بخشیده و به یاد رفتگان در كلیسا به دعا و نیایش می پردازند. جشن ماسلنیتسا روز یكشنبه به اوج خود می رسد و عصر این روز زیور آلات بانو ماسلنتیسا كنده شده و وی در میان شعله های آتش برافروخته انداخته می شود. در واقع 'ماسلنیتسا' كه در 'روسی' ( نام قدیم روسیه) یك جشن شاد و مبارك محسوب می شد، برای مردمی كه در سطح گسترده ای از اروپای شرقی و آسیا این آیین را جشن می گیرند، یادآور روزهای شاد زمستانی سرشار از شور و شوق بسیار، بوی خوش 'بلینی' ، زنگ ناقوس كلیساها، سماورهای برنجی، كارناوال های شادی و نوشیدن چای در پای غرفه های رنگارنگ است. البته هر یك از آیین های هفته ماسلنیتسا با ترتیب خاصی برگزار شده و به مناسبت هر یك نیز ترانه های محلی ویژه ای خوانده می شود كه به دلیل گستردگی جغرافیایی روسیه ، تعداد آنها بی شمار است. شركت در جشن ماسلنیتسا برای همه مردم آزاد بوده و هیچ محدویتی برای این كار از نظر طبقات اجتماعی، جنیسیت و سن وجود ندارد. از یك منظر می توان جشن ماسلنتیسا در روسیه و دیگر كشورهای اسلاونژاد را فضایی برای تجلی اصالت ذات انسانی و دور انداختن پیرایش ها و آرایه ناشی از زندگی ماشینی در عصر فناوری تلقی كرد. 'نظر قربانی' جشن ماسلنیتسا نیز به طور معمول آدمك حصیری بانو 'ماسلنیتسا' است كه لباس های براقی به آن پوشانده می شود و ' كوسترومو' نامیده می شود كه برگرفته از نام منطقه ای در شمال روسیه می باشد. *** تعامل كلیسای ارتدوكس با جشن ماسلنیتسا از منظر مذهبی می توان گفت كه ماسلنیتسا، جشن كهن اسلاوها به شمار می آید كه از فرهنگ و دوران قبل از ورود مذاهب تاكنون حفظ شده و پس از گرویدن اسلاو ها به دین مسیحیت، كلیسای ارتدوكس نیز این آیین را به جشنهای مذهبی خود اضافه كرده و آن را 'هفته ماسلنیتسا'، نام گذاشته است. در ایام قدیم، دعا و نیایش برای حاصلخیزی و پربار شدن محصولات كشاورزی هسته اصلی جشن ماسلنیتسا را تشكیل می داد و شركت كنندگان همگی برای دفع نیروهای شر از زندگی فردی و گروهی خود نیت می كردند. اما از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی به این طرف، جشن ماسلنیتسا علائم و نمادهای رسمی مذهبی و ترس از طبیعت را از دست داد و به آیینی صرفا تفریحی و شادی بخش تبدیل شد. بعضی از دیرینه شناسان بر این عقیده اند كه در دوره قدیم، جشن ماسلنیتسا با آغاز سال نوی شمسی همزمان بوده و بیست و یكم مارس هر سال، روز در آمدن خورشید تابستانی ، برگزار می شد. با گرویدن مردم روسیه به دین مسیحیت در سال ۹۹۸ میلادی ، زمان برگزاری جشن ماسلنیتسا نیز به پیش از آغاز ایام 'روزه بزرگ' تغییر یافت و زمان برپایی آن تابع زمان شروع روزه داری شد. البته همزمانی برگزاری ماسلنیتسا با نوروز ایرانی تا قرن ۱۴ میلادی نیز ادامه داشت، اما به تدریج با جذب آیین های جشن ماسلنیتسا در مسیحیت، زمان برگزاری آن به هفته آخر فوریه تا هفته اول مارس تغییر یافت. می توان گفت كه ماسلنیتسا، جشنی با ویژگیهای مخصوص به خود و شبیه جشن نوروز ایرانی است كه یادآور شادیهای زمستانی سپری شده از یك سو و نویدبخش آغاز بهار از سوی دیگر است كه انسانها را به آینده و چرخیدن چرخ فلك نوید می دهد.